Γυναίκα: αρχαιοελληνική αντίληψη και σύγχρονη εκπαίδευση

[χρόνος ανάγνωσης: 5 λεπτά]
Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και αγαπημένα θέματα προς ανάλυση των αρχαιολάγνων καθηγητών μας σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη διασπορά, ήταν ανέκαθεν η «υποβαθμισμένη, κατώτατη, τρισχείριστη θέση της γυναίκας» έναντι του ανδρός, στην Αρχαία Ελλάδα.

Κανείς βέβαια δεν μπορεί να αρνηθεί της καταφανέστατη εξαθλίωση που το γυναικείο φύλο υπόκειτο, και συνεχίζει σε πολλές περιπτώσεις μέχρι σήμερα...

Ωστόσο θα προσπαθήσουμε  να αγγίξουμε, όσο πιο επιγραμματικά και διακριτικά μπορούμε, τους λόγους που υφιστάμεθα αυτή τη προπαγάνδα, το επίπεδο τοποθέτησης των κοινωνικών εννοιών σε σχέση με την εκάστοτε εποχή, αλλά και να δώσουμε κάποια ψήγματα... φεμινισμού(!), που οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες ενστερνίζονταν. Και ο νοών νοείτω.

«Οι άνδρες κάνουν τα έργα και οι γυναίκες κάνουν τους άνδρες» 


     Αυτή η φράση δεν προέρχεται από κάποια φεμινιστική οργάνωση του 21ου αιώνα, ούτε άλλωστε θα άξιζε να την αντιμετωπίσουμε με αυτό τον τρόπο. Η φράση αυτή ειπώθηκε πριν απο περίπου 25 αιώνες στην περίοδο παρακμής της αθηναϊκής πόλης-κράτους από τον μέγα ρητοροδιδάσκαλο, πιθανόν υποτιμημένο (τυχαία;) στις μέρες μας, Ισοκράτη. Ο μαθητής του Σωκράτη (ο οποίος, παρεμπιπτόντως, έχει ράμματα για τη γούνα του), κρατούσε χαμηλό προφίλ, γεγονός που δεν είναι καθόλου τυχαίο για την προσωπικότητά του και την εμπιστοσύνη που απέπνεε στους συγχρόνους του.
      Η φράση αυτή λέει πολλά περισσότερα από την τυπική έννοια της μητρότητας. Το γεγονός ότι η "κατασκευή" ενάρετων, «καλν κγαθών» ανδρών ήταν κατά την αρχαία αντίληψη μέρος της γυναικείας ευθύνης, πόσο μάλλον προϋπόθεση κατά τον Ισοκράτη, δείχνει αυτό ακριβώς που θα έπρεπε να λαμβάνουμε υπ' όψιν μας και σήμερα, ότι μόνο μια «πραγματική» γυναίκα είναι ικανή να κατασκευάσει έναν «πραγματικό» άνδρα. Υπό αυτό το πρίσμα, καθόλου δεν υποτιμά τη γυναίκα να «μεγαλώνει και συντηρεί τα παιδιά της» που με τόση ειρωνεία προβάλλεται. Είναι αντιθέτως προς τιμήν της, να γεννήσει, αναθρέψει, μεγαλώσει παιδιά αντάξια της κοινωνίας στην οποία ζει (συχνά υπέρ-άξιά της, για του λόγου το αληθές). 
       Και αν αυτό μας ακούγεται οξύμωρο και ριζοσπαστικό σε σχέση με όλα όσα εσφαλμένα ξέρουμε για το παρελθόν μας, μην ξεχνάμε ότι η μοναδική οπτική από την οποία βλέπουμε την θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα ήταν αυτή της "Δημοκρατικής Αθήνας". Γιατί δεν δίνουμε έμφαση σε άλλες, διαφορετικές πτυχές της αρχαιότητας από διαφορετικούς της Αθήνας του Περικλή τόπους,  όπου γυναίκα δεν ήταν μόνο ένα όργανο ηδονής και σαθρής καλοπέρασης, αλλά και αξιοσέβαστο, ίσης αξίας πλάσμα με τον άρρενα-κάτι που συνέβαινε σε μεγάλο βαθμό, επί παραδείγματι, στην αρχαία Σπάρτη;

Σε αυτό το σημείο δράττομαι της ευκαιρίας να αναφερθώ παρενθετικά σε μια ετυμολογική λεπτομέρεια με πραγματολογική βάση, που διαφεύγει ακόμα και σε αρκετούς γνώστες του αντικειμένου, η ετυμολογία της λέξης «νήρ» σε σύγκριση με την λέξη «ρρην».

«Ο ανήρ περιέχει και το αρσενικό και το θηλυκό, επειδή η λέξη αυτή εκπροσωπεί κάτι πολύ ευρύτερο από τον προσδιορισμό του φύλου. Όταν ο ρήτορας έλεγε στους δημόσιους λόγους του «άνδρες Αθηναίοι…» δεν υποβάθμιζε, ούτε υποτιμούσε τις γυναίκες, όπως νομίζουν ορισμένοι, εννοούσε «αρχαίοι, πανάρχαιοι, που σας βλέπω σαν θεούς, απόγονοι των θεών», ήταν ένας αναγνωριστικός τίτλος τιμής που τον απηύθυνε σε άνδρες και γυναίκες εξαιρέτως και ανεξαιρέτως, σε θεούς και θεές, δεν τους ξεχώριζε σε δύο φύλα, δεν θεωρούσε κατώτερες τις γυναίκες, ο τίτλος τιμής ήταν ένας. Το «ανήρ» δεν αντιπαραβαλλόταν στη «γυνή», αλλά στο «νηρό», δηλαδή το νεαρό. Ήταν η ωριμότητα απέναντι στην ανωριμότητα.  Η «γυνή» δεν είχε ούτε ήταν κάτι το αντίθετο, επομένως ο «ανήρ» δεν ήταν το αντίθετο, ούτε το συμπλήρωμα της «γυνής».» 

Ο βιολογικός διαχωρισμός των ανθρώπων σε φύλα υπάρχει, όπως υπάρχει και ο διαχωρισμός των κοινωνικώ0ν, και όχι μόνο, ρόλων. Γιατί φερόμαστε σαν αυτό να είναι απαραίτητα "άδικο" και "υποτιμητικό"; Γιατί οι ίδιοι υποτιμούμε τη διαφορετικότητα που κατά τα άλλα δοξάζουμε;

Είναι όμως όντως τόσο σεξιστική και ρατσιστική η κοινωνική νόρμα της τότε εποχής;
Η αυθόρμητη και εύλογη απάντηση του οποιουδήποτε είναι «φυσικά και ναι».
Και ναι, είναι.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει όμως μια σημαντική λεπτομέρεια. Ο ευτελισμός των ανθρώπινων αξιών, η κακοποίηση ανθρώπων και ζώων, μικρών και μεγάλων, γυναικών και αντρών, η χρήση βίας ως μέσο πειθούς, επικοινωνίας, και συχνά απλής "διασκέδασης", η αδικία, η ανισότητα, η εκμετάλλευση, η ύπαρξη της δουλείας και η πάσης φύσεως στέρησης της ελευθερίας αποτελούσε τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Αν αυτό συνέβαινε στην  Ελλάδα, καλύτερα μην φανταστούμε τί συνέβαινε στα πέρατα της οικουμένης την εποχή που η Ελλάδα ήταν "πολιτισμένη" ενώ άλλοι λαοί "απολίτιστοι". Βλέπουμε λοιπόν ότι το ζήτημα τίθεται σε νέα βάση.

Ναι, για τα σημερινά δεδομένα η κατάσταση ήταν χαοτική. Παρέμενε ωστόσο η τελειότερη μορφή δημοκρατίας, έτη φωτός μακριά από κάθε τι μπορούσε ανθρώπινος νους να φανταστεί ως «κοινωνία», «άνθρωπος», «τέχνη», «μέτρο», «λόγος», «σύμπαν», «αρχή», «τέλος».

Σήμερα προφανώς αποδοκιμάζουμε τέτοιες κοινωνικές κακοτοπιές, στον αρχαιοελληνικό καμβά όμως, μπορούμε δε μπορούμε να το αποδεχτούμε, μικρό ήταν το μελανό σημείο αυτής της κατάστασης.

   Δυστυχώς όμως τίποτα δεν είναι τυχαίο. Το ότι μαθαίνουμε για την εξαθλιωμένη είκονα της γυναίκας από τα πρώτα κι όλας χρόνια του Δημοτικού (εξεταζόμαστε κι όλας πάνω σε αυτό μέχρι την Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου της Α’ Λυκείου λες και δεν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε τις ζωές μας χωρίς την εντριβή στην συγκεκριμένη γνώση) σίγουρα δεν γίνεται επείδη το Υπουργείο Παιδείας αλλά και κάθε εκπαιδευτικός -φερέφωνο του συντηρητισμού- θέλει να τονίσει την άνοδο (...) της ανθρωπότητας.
    Το όλο ζήτημα στην προπαγάνδα είναι η συνήθεια. Ακούς ξανά και ξανά κάτι, και στο τέλος σχεδόν δεν σε αγγίζει. Η προσπάθεια δημιουργίας αισθήματος ευγνωμοσύνης των γυναικών που "ευτυχώς ζουν στο τώρα, στον πολιτισμό, στην ισότητα" και όχι "τότε που τις κλείδωναν σπίτι" αποσκοπεί ακριβώς στο να διασαλέψει το ηθικά ορθό, να κατευνάσει την γυναίκα κάνοντας τη "γυναικούλα" που "λέει και κάνα φχαριστώ" έναντι σε κάθε μορφή κακοποίησης.
    Άλλοτε πάλι, εξίσου συχνά, υπερτονίζοντας την κατωτερότητα της γυναίκας δημιουργεί αισθήματα οργής που, σε συνδυασμό με την ελλιπή γνώση και λάθος κατεύθυνση από τα τόσα χιλιάδες πρότυπα, αποσυντονίζουν πλήρως και στρέφουν σε καταστροφική οδό την γυναίκα και ιδιαίτερα την έφηβη που μάταια προσπαθεί να κερδίσει μια θέση στην κοινωνία που πιστεύει ότι δεν της αξίζει.
    Όλα αυτά όπως είναι φανερό τίποτα δεν έχουν να προσφέρουν πέρα από ρήξη. Η ίδια η γυναίκα δεν έχει τίποτα απολύτως να κερδίσει από αυτό τον διαρκή αγώνα για άνοδο, προπάντων σε ψυχολογικό αλλά και σε πνευματικό επίπεδο. Όταν αγωνίζεσαι να ανέβεις, αποδέχεσαι ότι είσαι κάτω. Κοινώς, είναι δεδομένο ότι το «γυναικείο φύλο» δεν είναι κατώτερο, δεν χρειάζεται να παλέψουμε για αυτό με τον ίδιο τρόπο που δεν χρειάζεται να παλέψουμε για να αποδείξουμε ότι ο ουρανός είναι γαλάζιος. 
    Η προσπάθεια βελτίωσης, η αυτοκριτική, η αυτοδιόρθωση και η πνευματική και ψυχολογική άνοδος είναι υγιής και απαραίτητη διαδικασία, σε προσωπικό όμως επίπεδο, ως άνθρωποι, Όχι ως φύλο. Μεταξύ άντρα και γυναίκας δεν υπάρχει υπέρ και υπό, υπάρχουμε απλά όλοι εμείς.  Το «κατώτερο φύλο» δεν έχει υπόσταση ακριβώς όπως ένα απογυμνωμένο δέντρο δεν είναι κατώτερο από ένα αειθαλές στη μέση του χειμώνα· και τα δύο είναι χρήσιμα στη φύση, καθένα με διαφορετικό τρόπο, για διαφορετικό λόγο, έχοντας διαφορετικά πλεονεκτήματα, επιτελώντας εναν διαφορετικό, μοναδικό σκοπό.


Philomαtheia 02 Φεβρουαρίου 2020

2 comments

  1. Πολύ ενδιαφέρον το ιστολόγιο σας, χαίρομαι που σας βρήκα έστω και τώρα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σας ευχαριστούμε πολύ για την υποστήριξη.
    Ποτέ δεν είναι αργά για τίποτα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

weekly inspo