«-Μία ιστορία της ελληνικής γλώσσας που δεν είναι ευρέως γνωστή είναι το γεγονός ότι στην Αθήνα της προεπναστατικής περιόδου υπήρχε μία ιδιαίτερη διάλεκτος, μία διαφορετική διάλεκτος από τις άλλες.
-Είναι κάτι το οποίο είναι ελάχιστα έως καθόλου γνωστό, ότι η Αθήνα την εποχή εκείνη ήταν ένα σημαντικό κέντρο μεν, αλλά όχι η μεγαλύτερη ούτε η σημαντικότερη πόλη της Ελλάδας, όπως είναι σήμερα. Άλλωστε ο πληθυσμός δεν υπερέβαινε τις λίγες χιλιάδες. Μιλιόταν λοιπόν μια τοπική διάλεκτος, όπως συνέβαινε στο σύνολο του τότε ελληνόφωνου κόσμου. Η διάλεκτος αυτή της παλιάς Αθήνας αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης διαλεκτικής ζώνης με κοινά χαρακτηριστικά, η οποία περιλάμβανε και τη Νότια Εύβοια, την Κύμη, το Αλιβέρι, την Κάρυστο, τα Μέγαρα, την Αίγινα, ίσως και μεγάλο τμήμα της ανατολικής Στερεάς. Η εγκατάσταση όμως των Αρβανιτών στην Αττικοβοιωτία από τις αρχές του 15ου αιώνα και η συνακόλουθη εξάπλωση των Αρβανίτικων στην Αττική, περιορίζει σταδιακά την γεωγραφική έκταση της παλιάς Αθηναϊκής διαλέκτου στην πόλη της Αθήνας, ενώ στη Μεγαρίδα, ελληνόφωνα παρέμειναν μόνο τα Μέγαρα. Στην εκτός Αθήνας Αττική υπάρχουν σαφή ίχνη της παλιάς Αθηναϊκής διαλέκτου σε τοπωνύμια, ελληνικές λέξεις στα τοπικά Αρβανίτικα κτλ.
-Για παράδειγμα;
-Λέξεις όπως “μακεδονήσι” που σημαίνει “μαιντανός” σώζεται στα τοπικά Αρναβίτικα ιδιώματα της Αττικής ως “ματσεδονής” με την προφορά με [ts] που είχαν οι παλαιοί Αθηναίοι, ή η “κερατέα” με την κατάληξη -εα, που προέρχεται από την παλαιά διάσλεκτο της Αθήνας και της Αττικής. Μάλιστα σύμφωνα με μαρτυρίες, τον ύστερο 17ο αιώνα μεγάλο μέρος του λεκανοπεδίου της Αθήνας, το Μαρούσι, η Κηφισιά, οι Κουκουβάουλες, το Μενίδι, ήτανε ακόμη, εν μέρει έστω, ελληνόφωνο, και μιλούσε προφανώς την παλαιά Αθηναϊκή διάλεκτο. Κάτι άλλο που επίσης δεν είναι γενικά γνωστό είναι ότι ελληνόφωνος στην παλαιά Αθηναϊκή διάλεκτο ήταν κατά τη διάκριεα της τουρκοκρατίας και ο μουσουλμανικός, ο τουρκικός πληθυσμός της Αθήνας.
-Μιλήστε μου λοιπόν για τα χαρακτηριστικά.
-Χαρακτηριζόταν από το φαινόμενο που στη Γλωσσολογία νομάζουμε “τσιτακισμό”, δηλαδή την προφορά του [k] όπως το αγγλικό [ts] σε πολλές περιπτώσεις. Έλεγαν οι παλαιοί Αθηναίοι “παιδάτσι” αντί “παιδάκι”, “ετσείνος” αντί “εκείνος”, “κουτσεία” αντί “κουκιά”. Προέφεραν το “υ” και το “οι” ως “ου” ή “γιου” σε πολλές περιπτώσεις. Έλεγαν “άχιουρο” αντί “άχυρο”, “γιουναίκα” αντί “γυναίκα”, “γιούρο” αντί “γύρο”, “ξούλο” αντί“ξύλο”, “εσού” αντί “εσύ” κ.ο.κ. Επίσης πρόφεραν η “σουτσέα” αντί “συκιά”, η “παντρεία” αντί “παντρειά”, η “φωτία” αντί η “φωτιά”. Έλεγαν για παράδειγμα “ήμανε, ερχόμανε, θυμόμανε” αντί για “ήμουν, ερχόμουν, θυμόμουν”. Τον Αόριστο τον σχημάτιζαν σε -κα, έλεγαν “έπεκα” αντί “έπεσα”, “έχακα” αντί “έχασα”, “πούληκα” αντί “πούλησα”. Την αντωνυμία “αυτός”, την ελεγαν “τούνος”, η ερωτηματική αντωνυμία “ποιός”, λεγόταν “τις”, στην Αθηναϊκή διάλεκτο. Η ερωτηματική αντωνυμία “τι”, λεγόταν “ντα”, όπως περίπου το “ίντα” το Κρητικό και το νησιωτικό. Αυτά είναι μερικά από τα χαρακτηρστικά της παλαιάς Αθηναϊκής διαλέκτου.
-Και τελικά τί απέγινε η διάλεκτος αυτή;
-Η διάλεκτός αυτή άρχισε να υποχωρεί μετά την ανακήρυξη της Αθήνας το 1834 σε πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους. Αρχίζει η εγκατάσταση στην πόλη πλήθους Ελλήνων από πολλές περιοχές του ελληνικού κόσμου, ακόμη και από παροικίες του εξωτερικού. Η διαδικασία αυτή που, όπως ξέρετε, ποτέ δεν διακόπηκε έκτοτε, οδήγησε στο να μετατραπούν σταδιακά οι παλαιοί ντόπιοι Αθηναίοι σε μειονότητα, γεγονός που είχε ως συνέπεια την υποχώρηση και οριστική εξαφάνιση της διαλέκτου μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
- Άρα τί είναι αυτό που διαδέχεται την παλιά Αθηναϊκή διάλεκτο;
-Αυτό που διαδέκτηκε την παλιά αθηναϊκή διάλεκτο είναι μία μορφή γλώσσας που διαμορφώνεται σταδιακά από την επαφή ελληνοφώνων από διάφορες περιοχές στην Αθήνα. Διαμορφώνεται σταδιακά δηλαδή η κοινή Νεοελληνική περίπου όπως αυτή που μιλάμε σήμερα (περίπου, γιατί το ζήτημα είναι πολύ περίπλοκο όπως και η διαδικασία).
-Σμίγουν δηλαδή αυτές οι γλώσσες για να δημιουργήσουν αυτό που σήμερα λέμε “Νεοελληνική”.
-Η διδικασία γένεσης της Κοινής Νεοελληνικής είναι ένα περίπλοκο ζήτημα το οποίο επιστημονικά ακόμα δεν έχει λυθεί κατά τρόπο παραδεκτό. Είναι ένα ζήτημα το οποίο ερευνάται. Πριν από λίγο καιρό διεξήχθη συνέδριο ακριβώς με αυτό το θέμα για πρώτη φορά.
-Κάποια από τα συμπεράσματα του συνεδρίου;
-Το θέμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι λύθηκε διότι κάθε ένας από τους συμμετέχοντες το εξέταζε από μία διαφορετική σκοπιά, και ο καθένας έχει τις επιστημονικέςτου απόψεις. Η παλαιότερη άποψη, η οποία γίνεται εν μέρει δεκτή μέχρι σήμερα, είναι ότι η Κοινή Νεοελληνική βασίστηκε στη διάλεκτο των Πελοποννησίων οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε μεγάλους αριθμούς την Αθήνα μετά τα τέλη της ελληνικής επανάστασης και την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα. Μία άποψη που κατά τη δική μου προσωπική γνώμη πρέπει να αναθεωρηθεί.»
Απόδοση εξ ακοής: Philomαtheia 26 Δεκεμβρίου 2020
Το αυθεντικό κείμενο υπέστη μικρές τροποποιήσεις σε συντακτικό, μορφολογικό και λεξιλογικό επίπεδο για την κατάλληλη απόδοση του προφορικού σε γραπτό λόγο, οι οποίες δεν έχουν επηρεάσει το περιεχόμενο, την σημασιολογία και το ύφος του. Για το αυθεντικό κείμενο ανατρέξτε στην συνημμένη πηγή.
Το αυθεντικό κείμενο υπέστη μικρές τροποποιήσεις σε συντακτικό, μορφολογικό και λεξιλογικό επίπεδο για την κατάλληλη απόδοση του προφορικού σε γραπτό λόγο, οι οποίες δεν έχουν επηρεάσει το περιεχόμενο, την σημασιολογία και το ύφος του. Για το αυθεντικό κείμενο ανατρέξτε στην συνημμένη πηγή.
0 comments