Ακολουθεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση σχετικά με τους λόγους εφεύρεσης του θεσμού του γάμου υπό τη μορφή λόγου - αντιλόγου, όπως παρουσιάζεται αυτούσια από ελληνικό ιστολόγιο. 

❃❃❃

Το άρθρο από το ιστολόγιο departed που παρατίθεται παρακάτω σχολιάζει υπό την μορφή απάντησης ένα άλλο άρθρο που υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι ο γάμος είναι αποτέλεσμα οικονομικού προγραμματισμού και ότι βασίζεται στην σκλαβιά της γυναίκας και στην ανασφάλεια του άνδρα. Η συγγραφέας του αναδημοσιευμένου άρθρου υπό το ψευδώνυμο Εκάβη προσθέτει εμβόλιμα σχόλια (πορτοκαλί χρώμα), παρουσιάζοντας ένθρεμα μια άλλη οπτική. Για αυτόν ακριβώς το λόγο το άρθρο αυτό είναι ένα υπερπολύτιμο στοιχείο για το πόσο διαφορετικές προσεγγίσεις μπορούν να υπάρξουν πάνω σε τόσο απλά και καθημερινά ζητήματα, αλλά και πόσο εύκολο είναι να χαθούμε στην προκαταληπτική δίνη τους... 

Το αναδημοσιευμένο άρθρο ακολουθεί εντός εισαγωγικών (“”).

“Μια καταφανής προπαγάνδα που καταπατά κάθε συλλογιστικό κανόνα και κάθε αρχή της επιστήμης της Λογικής, μέσα από αβάσιμα επιχειρήματα, ψευδείς δηλώσεις, υποκειμενικές απόψεις που προβάλλονται ως αντικειμενικές, παραπλανητικές γενικεύσεις και παντελή έλλειψη λογικής συνεπαγωγής.

Το παρακάτω άρθρο (απόσπασμα από βιβλίο που δημοσιεύθηκε σε ελληνική ιστοσελίδα) σε μια υποτιθέμενη εξιστόρηση του πώς πρωτοεφευρέθηκε ο γάμος και γιατί, (υποβασταζόμενο δηλαδή από ενδιαφέρουσες ανθρωπολογικές πληροφορίες που μπορούν να ελεγχθούν επιστημονικά) προσπαθεί να αποσαθρώσει την έννοια της αγάπης, της ένωσης, της δυαδικότητας, της ενότητας και της αρμονίας που δύο άνθρωποι μπορεί να βιώνουν, παρουσιάζοντας την ένωση αυτή ώς κάτι επαίσχυντο, κατακριτέο, παράλογο και αξιοθρήνητο και προβάλλοντας θρασύτατα και εμετικά χιλιάδες σεξιστικά σχόλια, που καμία θέση δεν έχουν στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Υποτίθεται τουλάχιστον ότι για αυτά αγωνιζόμαστε.

Παρακάτω ακολουθεί το άρθρο με εμβόλιμα σχόλια. 

«Ο γάμος είναι ένας θεσμός που έχει εφευρεθεί, δεν είναι κάτι φυσικό. Ο γάμος είναι ένας θεσμός που έχει εφευρεθεί για κάποιους λόγους, αλλα συνεχίζει να υφίσταται για να ικανοποιήσει την φυσική εξελικτική ανάγκη των ανθρώπων για ψυχική, πνευματική και σωματική ένωση. Οι λόγοι που συνεχίζει να υπάρχει δεν είναι απαραίτητο να σχετίζονται με τους λόγους που πρωτοεφευρέθηκε. Γι’ αυτό και η φύση δεν έχει δώσει στον άνθρωπο ένα νου που να μπορεί να προσαρμόζεται στο γάμο.  Λανθασμένο επιχείρημα. Ο νους του ανθρώπου προσαρμόζεται ακόμα και σε καταστάσεις παρά φύσιν. Άλλωστε κάποιοι άνθρωποι προσαρμόζονται άψογα στην έννοια του γάμου, κάποιοι δεν χρειάζεται να προσαρμοστούν γιατί είναι γεννημένοι για αυτό, ενώ άλλοι δεν προσαρμόζονται ποτέ (είτε μπουν σε αυτή τη διαδικασία, είτε όχι).

Ο άνθρωπος όμως θεώρησε αναγκαίο ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποια μορφή νομικού συμβολαίου ανάμεσα στους εραστές, επειδή ο ίδιος ο έρωτας είναι φτιαγμένος από όνειρα – άρα δεν είναι αξιόπιστος. Ο έρωτας είναι φτιαγμένος από όνειρα και, ακριβώς για αυτό, ο έρωτας δεν είναι το κριτήριο δημιουργίας συζυγικού δεσμού. Η ανάγκη ύπαρξης νομικού πλαισίου είναι υπαρκτή ανάγκη για νομικούς λόγους, άσχετους με την ένωση των συζύγων, και δεν απορρίπτει ή αναιρεί τους λόγους ύπαρξης του γάμου ως θεσμού.

Τη μια στιγμή βρίσκεται εδώ και την επόμενη έχει φύγει. Ο ψεύτικος έρωτας, όχι η αληθινή αγάπη.

Εσύ όμως θέλεις να είσαι εξασφαλισμένος και για την επόμενη στιγμή και για ολόκληρο το μέλλον σου. Για αυτό επιλέγεις έναν άνθρωπο συνειδητά και σε επιλέγει συνειδητά, για να είστε σίγουροι ότι θα περάσετε την υπόλοιπη ζωή σας αγαπημένοι, ευτυχισμένοι, με κοινούς στόχους, σαν ομάδα.

Ο συμβιβασμός που έχουν κάνει οι άνθρωποι είναι οι εξής: Θέλουν να εξασφαλίσουν το μέλλον τους, θέλουν να είναι σίγουροι για το αύριο και θέλουν να έχουν την εγγύηση ότι ο άνθρωπος που είναι τώρα ερωτευμένος μαζί τους, θα βρίσκεται κοντά τους για πάντα – ότι αυτό δεν είναι κάτι προσωρινό… Έτσι, εφευρέθηκε ο γάμος. Ψευδοεπιχείρημα. Δεν αιτιολογείται γιατί εφευρέθηκε έτσι, απλώς παρουσιάζεται ένα από τα λάθος κριτήρια με τα οποία οι άνθρωποι αποφασίζουν να παντρευτούν. Αβάσιμη και αντιεπιστημονική γενίκευση: «επειδή πολλοί άνθρωποι παντρεύονται από ανασφάλεια σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι παντρέυονται από ανασφάλεια και μάλιστα για αυτό εφευρέθηκε ο γάμος, γιατί από πάντα όλοι οι άνθρωποι παντρεύονταν μόνο από ανασφάλεια»...(;;;)

Οι θρησκείες λένε ότι οι γάμοι γίνονται στον παράδεισο – ένα παράξενο είδος παράδεισου βέβαια, γιατί αν αυτοί οι γάμοι γίνονται στον παράδεισο, τότε τι νομίζεις ότι μπορεί να είναι η κόλαση; Υποκειμενική άποψη που τίθεται σε θέση αντικειμενικού επιχειρήματος. Αόριστη γενίκευση για αποφυγή συγκεκριμένης δήλωσης και της ευθύνης που επακολουθεί (άλλο θρησκείες γενικά, άλλο μία συγκεκριμένη θρησκεία, και άλλο η πνευματικότητα, την οποία όλες οι θρησκείες προσπαθούν με τον τρόπο τους να προσεγγίσουν).

Τα σημάδια δεν δείχνουν το άρωμα, τη φρεσκάδα, την ομορφιά ενός παράδεισου, αλλά την ίδια την κόλαση! Τα σημάδια των τοξικών σχέσεων και γάμων, όντως! 

Ο άνθρωπος όμως συμβιβάστηκε με το γάμο, γιατί αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος για να εξασφαλίσει το μέλλον του και να αποκτήσει ιδιωτική περιουσία. Η ιδιωτική περιουσία ήταν αποτέλεσμα του γάμου, ή ο γάμος ήταν αποτέλεσμα της ιδιωτικής περιουσίας; Το τι από τα δύο προηγήθηκε έχει σημασία για το αν ισχύει ή όχι το συγκεκριμένο επιχείρημα, δεν υπάρχουν όμως τα ανάλογα επιστημονικά στοιχεία για να το διαπιστώσουμε. Παραπλανητική υποστήριξη ενός υποθετικού σεναρίου ως πραγματικό στοιχείο.

Ο άνθρωπος επίσης έχει ζήσει για χιλιάδες χρόνια χωρίς το γάμο, εκείνες όμως ήταν οι εποχές που δεν υπήρχε ιδιωτική περιουσία. Εκείνες ήταν οι εποχές του κυνηγιού – ο άνθρωπος ήταν κυνηγός. Και εκείνοι οι άνθρωποι, πριν από χιλιάδες χρόνια, δεν είχαν ψυγεία για να αποθηκεύσουν τις τροφές και ήταν αναγκασμένοι να καταναλώνουν γρήγορα την τροφή τους. Το μόνο που μπορούσαν να ελπίζουν, ήταν ότι θα είχαν τροφή για αύριο.

Έτσι, αφού δεν μπορούσαν να συσσωρεύουν, δεν ετίθετο και κανένα ζήτημα γάμου.

Οι άνθρωποι ζούσαν σε κοινότητες, σε φυλές – και απλώς αγαπιόταν και αναπαραγόταν. Όπως τα ζώα. Ο άνθρωπος όμως, δεν είναι ακριβώς ζώο.

Στην αρχή όμως δεν υπήρχε η λέξη πατέρας. Η λέξη μητέρα είναι πολύ αρχαιότερη και πολύ περισσότερο φυσική. Ψευδοεπιχείρημα. Σύμφωνα με τις έρευνες της Ιστορικοσυγκριτικής Γλωσσολογίας, οι δύο αυτές λέξεις είναι εξίσου παλιές. Επίσης, πώς μια λέξη είναι "φυσική";

Άντρες και γυναίκες συναναστρέφονταν με χαρά (υπάρχει οποιαδήποτε προϊστορική πηγή που να μαρτυρά ότι συναναστρέφονταν με χαρά;), χωρίς καταναγκασμό, χωρίς καμία νομική υποχρέωση, (αφού δεν υπήρχε νόμος με την σημερινή του υπόσταση, πώς θα είχαν νομική υποχρέωση;) αλλά μέσα από την ελεύθερη βούλησή τους. Αν ήθελαν να συναντηθούν και να είναι μαζί, δεν έμπαινε κανένα ζήτημα κτητικότητας (κανένα σχόλιο περί των προϊστορικών τοτεμικών "οικογενειών" που ένα κυρίαρχο αρσενικό είχε στην σεξουαλική ιδιοκτησία του όλες τις γυναικες της φυλής -ακόμα και των συγγενών του- και σκότωνε οποιοδήποτε αρσενικό τολμούσε να αμφισβητήσει την κυριαρχία του). Τα παιδιά δεν ήξεραν ποτέ ποιος ήταν ο πατέρας τους, ήξεραν μόνο ποια ήταν η μητέρα τους (το αποτέλεσμα της πολυγαμίας -να μην ξέρουν τα παιδιά τον πατέρα τους- δεν επιβεβαιώνει οτι η μονογαμία είναι αφύσικη, κακή, αχρείαστη στη σημερινή ανθρώπινη ύπαρξη ούτε η πολυγαμία είναι φυσική).

Με την καλλιέργεια της γης, άρχισε να δημιουργείται ιδιωτική περιουσία.

Με το κυνήγι ο άνθρωπος δεν μπορούσε να επιβιώσει για πολύ. Σήμερα μπορεί να έχεις να φας, αύριο ίσως πεινάσεις. Και αυτό ήταν πολύ δύσκολο. Η αναζήτηση των ζώων δεν επέτρεψε στον άνθρωπο να αναπτύξει τα ταλέντα του και την ιδιοφυΐα του.

Η καλλιέργεια της γης όμως, άλλαξε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου.

Το σπίτι, το χωριό, η πόλη και ολόκληρος ο πολιτισμός υπάρχουν εξαιτίας της γυναίκας, επειδή εκείνη δεν πήγαινε στο κυνήγι και είχε εντελώς διαφορετικές αξίες. Ο όρος "αξίες" είναι αναχρονιστικός. Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδεικνύει ότι τότε οι άνθρωποι είχαν απολύτως συνειδητοποιημένο και οργανωμένο σύστημα αξιών όπως έχουμε σήμερα. Το ότι η γυναίκα δεν πήγαινε στο κυνήγι (γιατί πιθανόν δεν θα ήταν αποτελεσματική) αλλά ασχολήθηκε με τη γη δεν σημαίνει ότι το έκανε λόγω επίγνωσης κάποιας αξίας. Το έκανε προφανώς λόγω ανθρώπινης ευφυίας και ευρηματικότητας, αλλά κατά βάση γιατί αυτό μπορούσε να κάνει, αυτή την επιλογή είχε. Λόγω της ανθρώπινης βιολογίας, ήταν φυσικό επόμενο.

Η γυναίκα έχει πιο ανεπτυγμένη αισθητική, έχει μεγαλύτερη χάρη, είναι πιο γειωμένη και δεν σκοτίζεται καθόλου ούτε για την κόλαση ούτε για τον παράδεισο ούτε για το Θεό ούτε και το διάβολο και για όλες αυτές τις ανοησίες! Ψευδής δήλωση, απαράδεκτη γενίκευση, συσχετισμός προσωπικών απόψεων περί πίστης με υποτιθέμενα γενικά αποδεκτές αλήθειες.

Καμία γυναίκα δεν έχει γράψει ποτέ ούτε ένα θρησκευτικό κείμενο. Καμία γυναίκα δεν υπήρξε φιλόσοφος που να εξετάζει αφηρημένα και μακρινά ζητήματα.Από όσα έχουν διασωθει μέχρι σήμερα ίσως, για τα υπόλοιπα πως είμαστε τόσο σίγουροι; Άλλωστε πώς είναι ποτέ δυνατόν μια γυναίκα να κοινοποιούσε ενυπόγραφα το οποιοδήποτε έργο, τη στιγμή που προσπαθούσαν να τη φιμώσουν με κάθε ευκαιρία; Πώς είμαστε τόσο σίγουροι ότι κάποιες γυναίκες δεν έγραψαν ανώνυμα ή με ψευδώνυμο; Και κυρίως γιατί θεωρούμε το αντίθετο (ότι ποτέ δεν έγραψαν τίποτα) ως δεδομένο; 

Η συνειδητότητα της γυναίκας ενδιαφέρεται μόνο για το άμεσο περιβάλλον – για ένα όμορφο σπίτι, για έναν όμορφο κήπο. Θέλει να δημιουργήσει έναν μικρό δικό της κόσμο, ευχάριστο και άνετο. Αβάσιμη γενίκευση (η γυναίκα δεν είναι μία, υπάρχουν πολλές και διαφορετικές γυναίκες). Ακόμα και αν τη δεχτούμε λόγω συχνότητας, το χαρακτηριστικό αυτό είναι ένα από τα προτερήματά της και επιβεβαιώνει τη φυσικότητα της συζυγικής δέσμευσης (που απαιτεί έναν χώρο ζεστό, φιλόξενο, ασφαλή, στον οποίο όλα τα μέλη μπορούν να αναπτυχθούν ψυχικά και πνευματικά σε κλίμα ενότητας). 

Δίνει μια συγκεκριμένη ποιότητα σε ένα νεκρό οικοδόμημα και αυτό ζωντανεύει και γίνεται σπίτι. Και αυτή είναι πραγματικά μια μαγική μεταμόρφωση.

Έτσι η γυναίκα ανακάλυψε την καλλιέργεια, επειδή είδε άγρια φυτά να μεγαλώνουν, είδε φρούτα να μεγαλώνουν και είδε ακόμη ότι κάθε χρόνο η σοδιά πεθαίνει, ότι οι σπόροι πέφτουν πίσω στη γη κι όταν έρχονται οι βροχές, εκείνοι οι σπόροι φυτρώνουν και πάλι σε χιλιάδες φυτά.

Άρχισε λοιπόν να πειραματίζεται για να ανακαλύψει τι ήταν φαγώσιμο και τι δεν ήταν.

Σύντομα καθώς το κυνήγι και το ψάρεμα γινόταν ολοένα και πιο δύσκολα, οι άντρες ήταν υποχρεωμένοι να συμφωνήσουν με τις γυναίκες: Πρέπει να αλλάξουμε ολόκληρο τον οικονομικό μας προγραμματισμό. Γίνεται να ειπώθηκε κάτι τέτοιο με την χροιά του 21ου αιώνα κατά την προϊστορία; Δεν υπάρχει στοιχείο που να υποδεικνύει ότι οι "άντρες" ήταν "υποχρεωμένοι" να "συμφωνήσουν". Τίποτα δεν υποδεικνύει μια γυναικεία πρόταση και μια αντρική υποταγή (αποκορύφωμα του σεξισμού εντός και εκτός του άρθρου). Η κατάσταση απλώς ρέει προς την πιο συμφέρουσα για όλους κατεύθυνση. Πρέπει να αρχίσουμε να καλλιεργούμε φρούτα και λαχανικά. Και αυτά βρίσκονται στον κήπο μας. Μπορούμε να παράγουμε όσα θέλουμε, όσα χρειαζόμαστε και υπάρχει πολύ μεγάλη ποικιλία.

Σιγά – σιγά άρχισε το σύστημα ανταλλαγής, επειδή όταν έχεις πάρα πολλή σοδιά από ένα είδος, τι θα την κάνεις; – πρέπει να την ανταλλάξεις.

Στη συνέχεια μπορείς να έχεις πολύ περισσότερα πράγματα. Έτσι, η ζωή έγινε περισσότερο σύνθετη, με περισσότερα ενδιαφέροντα.

Όταν πια σταμάτησε το κυνήγι και το βασικό μας μέσο επιβίωσης έγινε η καλλιέργεια, εμφανίστηκε παράλληλα και ένα καινούργιο φαινόμενο:

Οι άνθρωποι που ήταν σωματικά ισχυροί κατάφερναν να διεκδικούν και να κατέχουν μεγάλα τμήματα εδάφους ως ιδιωτική τους περιουσία. 

Ένα πρόβλημα όμως έγινε αισθητό:

Ποιος θα κληρονομούσε την περιουσία, μετά το θάνατο του κατόχου της;

Κανένας δεν ήθελε να χαθεί η περιουσία του – να την πάρει ο οποιοσδήποτε. Κάτι που επιβεβαιώνει περίτρανα τη φυσικότητα της συζυγικής δέσμευσης, της οικογένειας και της αίσθησης της συνέχειας του ζευγαριού μέσω της τεκνοποίησης. Αν επικρατούσε η κομμουνιστική τακτική του "όλα είναι όλων, τίποτα δεν έχει σημασία πέρα από το τώρα και την τωρινή απόλαυση" τα αγαθά θα ήταν όλα κοινής χρήσεως μετά τον θάνατο του ζευγαριού.

Ήθελε την περιουσία του να εξακολουθεί να ανήκει στο δικό του αίμα και μετά τον θάνατό του.

Έτσι, εφευρέθηκε ο γάμος – για οικονομικούς και μόνο λόγους – για λόγους που δεν είχαν καμία σχέση ούτε με την αγάπη ούτε με κανένα συναίσθημα. Ο γάμος ως συμφωνία δημιουργήθηκε, ίσως έτσι. Δεν υπάρχει λόγος να το αρνηθούμε. Ο γάμος όμως ως πνευματική ένωση ούτε τότε δημιουργήθηκε, ούτε για αυτούς τους λόγους, ούτε συνεχίζουμε μέχρι σήμερα να μιμούμαστε τους προϊστορικούς/αρχαίους προγόνους μας. Ο γάμος ως συμφωνία (σε όποια κοινωνία και σε όποια εποχή) δεν έχει καμία σχέση με τον γάμο ως πνευματική, ψυχική και σωματική ένωση.

Η άγρια, η νομαδική ζωή του κυνηγού μετατράπηκε σε ήσυχη και ειρηνική ζωή σε ένα χωριό – άρχισε ωστόσο να ενδιαφέρεται και να ανησυχεί για την περιουσία του…

Ήθελε ένα συμβόλαιο με τη γυναίκα για να είναι σίγουρος ότι το παιδί που θα ερχόταν στον κόσμο θα ήταν δικό του και όχι οποιουδήποτε άλλου. Ονομάζετε ως κατάντια το αποτέλεσμα αιώνων ψυχικής και πνευματικής προόδου; Το να αντιλαμβάνεται το ζεύγος (αυτοί που ζευγάρωσαν) ποιά ύπαρξη έφεραν στον κόσμο, ποια ψυχή ζωντάνεψε απ' τα σπλάχνα τους, ποιος άνθρωπος θα ζήσει εξαιτίας τους μια ζωή στον πλανήτη γη, είναι μεγαλείο. Δεν είναι αισχύνη. Για να μπορέσει όμως να συμβεί αυτό και να αισθάνεται σιγουριά ο άντρας, έπρεπε να καταστραφεί όλη η ελευθερία της γυναίκας. Κουραστικά και ενοχλητικά αβάσιμη γενίκευση. Ο σωστός γάμος (όχι ο πλειοψηφικός τοξικός γάμος) εξασφαλίσει ελευθερία και στους δύο συμμετέχοντες. Αν δεν εξασφαλίζει φταίει ο συγκεκριμένος γάμος, όχι ο γάμος ως έννοια.

Αυτό όμως εναντιώνεται στην ίδια τη φύση. Αβάσιμη γενίκευση.

Ακόμη κι αν πραγματικά θέλεις να το κάνεις αυτό η φύση δεν πρόκειται να σε υποστηρίξει. Αβάσιμη γενίκευση.

Η φύση είναι υπέρ της ελευθερίας και όχι υπέρ κανενός είδους σκλαβιάς. Η σκλαβιά είναι ανθρώπινο δημιούργημα. Δεν φταίει για αυτό ο γάμος αλλά ο άνθρωπος.»

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

Σταματήστε να επιρρίπτετε ευθύνες στη φύση. Αν παντρευτήκατε από λάθος και είστε δυστυχείς δεν φταίει ο θεσμός, αλλά εσείς. Αν είστε ανίκανοι να αγαπήσετε δεν φταίει ο γάμος, φταίτε εσείς. Αν προτιμάτε την πολυγαμία δεν φταίει ο γάμος, είναι επιλογή σας και έχετε κάθε δικαίωμα. Αν δεν θέλετε να παντρευτείτε ποτέ, ποτέ μη παντρευτείτε (μα δεν χρειάζεται να το διαλαλείτε κι όλας σαν «εναλλακτικό» και κατόρθωμα).

Σταματήστε να σέρνετε νέους ανθρώπους στην τυχαιότητα της δικής σας ύπαρξης. 

Μην είστε τόσο μικροί. 

Εκάβη”

❃❃❃

Αναδημοσίευση: Philomαtheia 26 Ιουνίου 2022

Τόσο οι αρχές του Παρμενίδη για τη λογική όσο και η μακρόχρονη φοίτηση του στην Ακαδημία επηρέασαν τον τρόπο σκέψης του Αριστοτέλη και τον οδήγησαν σε μια ιδεαλιστική φιλοσοφία και την παράλληλη περιφρόνηση προς την τεχνική.Παρά την αφοσίωσή του στον ιδεαλισμό του Πλάτωνα, οι φυσικές επιστήμες τραβούσαν πάντοτε το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη. Η φυσική επιστήμη όμως δεν μπορεί να στηριχτεί αποκλειστικά στη θεολογία. Η ακρίβεια που παρέχουν οι μαρτυρίες των αισθήσεων και η πολύχρονη προσεκτική παρατήρηση θα αντικαταστήσουν σταδιακά τη θεολογική προσέγγιση στην αριστοτελική φυσική. Σε αυτό το σημείο, ο Αριστοτέλης αρχίζει να αποδεσμεύεται από τον υπερφυσικό πλατωνικό κόσμο των Ιδεών και να στρέφει το ενδιαφέρον του στην φυσική πραγματικότητα και στην πεποίθηση «πως τη μορφή και τη σημασία του κόσμου θα πρέπει να τις αναζητήσουμε όχι έξω από την ύλη, μα σε στενή σύνδεση μαζί της». Χωρίς να αρνηθεί την ιδέα της αθανασίας της ψυχής, η οποία αναλύεται ξεχωριστά στα «Μεταφυσικά» και τη «Λογική» του καθώς και της επενέργειας της θεϊκής δύναμης, η αποσύνδεση από τη θεωρία της ξεχωριστής ύπαρξης των Ιδεών, θα τον οδηγήσει σε μια λογική προσέγγιση των φυσικών επιστημών.

Στην κοσμολογία του, ο Αριστοτέλης, θα υποστηρίξει την ύπαρξη δύο διαφορετικών κόσμων, αυτού της υποσελήνιας περιοχής και αυτού της περιοχής πέρα από τη σελήνη. Κάθε κόσμος έχει τους δικούς του νόμους και τη δική του κινητική συμπεριφορά. Η περιοχή πέρα από τη σελήνη, είναι ένας κόσμος άφθαρτος και αιώνιος, όπου όλα τα σώματα υπόκεινται σε μια τέλεια κυκλική αρμονική και ομαλή κίνηση. Αντίθετα, στην υποσελήνια περιοχή, περιοχή συνεχών μεταβολών, οι κινήσεις είναι ευθύγραμμες και πεπερασμένες. Σε αυτήν την περιοχή, κάθε κίνηση προϋποθέτει μια ενεργούσα δύναμη (κινούν), η οποία είναι σε συνεχή επαφή με το κινούμενο σώμα. Επίσης, κάθε κίνηση είναι φυσική ή βίαιη (εξαναγκασμένη). Φυσική θεωρείται η ελεύθερη κίνηση των σωμάτων προς τους φυσικούς τόπους τους, είναι πάντοτε ευθύγραμμη και κατακόρυφη. Βίαιη είναι η κίνηση, η οποία προκαλείται από μια εξωτερική δύναμη και οδηγεί το κινούμενο σώμα σε παρέκκλιση από την ευθύγραμμη κίνηση προς τον φυσικό του τόπο.Για τον Αριστοτέλη, το βάρος κάθε σώματος, έχει άμεση επίπτωση στην κινητική του συμπεριφορά. Ο χρόνος κίνησης είναι αντιστρόφως ανάλογος με το βάρος του σώματος, ενώ είναι ανάλογος προς την πυκνότητα των μέσων, μέσα στα οποία κινούνται τα σώματα. Η ίδια λογική, κατατάσσει τα τέσσερα βασικά στοιχεία της γήινης περιοχής σε ομόκεντρους κύκλους, ανάλογα με το βάρος του καθενός. Η σύνδεση της ταχύτητας με το βάρος, στηριγμένη στα δεδομένα της παρατήρησης και της ανθρώπινης εμπειρίας, φαίνεται εύλογη. Θεωρώντας όμως ότι πάντοτε κάποιο σώμα κινείται μέσα σε κάποιο άλλο, το οποίο σε κάποιες περιπτώσεις αναλαμβάνει το ρόλο του κινούντος, ο Αριστοτέλης οδηγείται στην απόρριψη της ιδέας της κίνησης στο κενό και ουσιαστικά στην απόρριψη της ίδιας της ύπαρξης του κενού. Σημαντικό επίσης θεωρείται το γεγονός ότι, δε λαμβάνει υπόψη του τη μορφή του κινούμενου σώματος. Γι' αυτόν, κάθε πράγμα έχει τη δική του φύση και κίνηση και μια τάση προς τη φυσική του κατάσταση. Η ανέλιξη κάθε φυσικού οργανισμού, από την γέννηση έως τη φθορά, αποκαλύπτει τη σκοπιμότητα των πραγμάτων. Η έννοια αυτή του τελικού σκοπού, ως πρωταρχικό αίτιο της κίνησης, είναι χαρακτηριστική της τελολογίας της αριστοτέλειας προσέγγισης του φυσικού κόσμου.

Η άποψη του Αριστοτέλη για την ύπαρξη των δύο κόσμων, αφήνει αρκετά κενά, όπως το πως γίνεται η μετάβαση από τον ένα κόσμο στον άλλο, ή πως είναι δυνατόν, να αποδίδονται γήινες ιδιότητες, όπως η θερμότητα, σ' ένα ουράνιο σώμα σαν τον Ήλιο, το οποίο αποτελείται μόνο από τον «θεϊκό» αιθέρα. Το γεγονός ότι, ο Αριστοτέλης δεν προχωρά πάντοτε στην πειραματική απόδειξη των θεωριών του, δεν εξηγείται απλά. Ο Lindberg, υποστηρίζει ότι, η επικριτική θέση των νεώτερων επιστημόνων, ως προς τη έλλειψη πειράματος, δεν λαμβάνει υπόψη της αφενός μεν τους μεθοδολογικούς σκοπούς του φιλόσοφου, αφετέρου δε τις ιδιαιτερότητες και τους προσανατολισμούς της εποχής του και τα ερωτήματα στα οποία κλήθηκε εκείνη την εποχή να απαντήσει. Πολύ σημαντική επίσης μπορεί να θεωρηθεί και η άποψη του σχετικά με την ωφελιμότητα ή όχι των εφαρμοσμένων επιστημών. Θα προσθέσουμε το σημαντικό στοιχείο της σημασίας της θεολογικής σκέψης στον Αριστοτέλη. Η κοσμική τάξη, της πέρα από τη σελήνη περιοχής, αποκαλύπτει την έννοια του πρώτου κινούντος, που κατευθύνει την αρμονική κίνηση των πάντων. Για τον Αριστοτέλη, η κίνηση που δημιουργεί τον κόσμο των φαινομένων είναι η ψυχή. Πως όμως η ψυχή που είναι ακίνητη (ακίνητο κινούν) μπορεί να αποτελέσει πηγή κίνησης για τα άλλα πράγματα; Είναι η δύναμη της ψυχής που ελκύει την ύλη. «Η κάθε κίνηση και η κάθε ενέργεια της φύσης, ιδιαίτερα η περιστροφή των ουρανίων σωμάτων, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η προσπάθεια της ύλης να πλησιάσει την ψυχή». Επισημαίνουμε ότι, για τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι ένα σύμφυτο άτομο από ύλη και ψυχή. Με το Θεόφραστο, μαθητή και διάδοχο του Αριστοτέλη στο Λύκειο, θα σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στις επιστήμες. Αυτός, για πρώτη φορά, θα καθορίσει τα σύνορα και τις σχέσεις φυσικής και μεταφυσικής, μη θεωρώντας την πρώτη υποδεέστερη της δεύτερης, όπως ο δάσκαλός του. Αποσύνδεσε επίσης την επιστήμη των μαθηματικών από τις φυσικές επιστήμες. Την αντίθεσή του εξέφρασε ο Θεόφραστος και στη βοτανική του Αριστοτέλη, η οποία υποστήριζε τη μορφολογική αναλογία μεταξύ ζώων και φυτών και η οποία δεν είναι σωστή, δεδομένου ότι τα μέλη των ζώων είναι μόνιμα, ενώ τα αντίστοιχα των φυτών βρίσκονται σε διαδικασία συνεχούς αλλαγής. Η κυριότερη πάντως συνεισφορά του στον τομέα της έρευνας είναι η σύνδεση της λογικής με τα δεδομένα της παρατήρησης. Σ' αυτό θα στηριχτεί αργότερα ο Στράτωνας και θα αναπτύξει την πρακτική του πειράματος.

Η κριτική της αριστοτελικής προσέγγισης.

Ο Φιλόπονος ήταν ο πρώτος που άσκησε κριτική στις παραδοχές της αριστοτελικής δυναμικής, χίλια χρόνια πριν τον Γαλιλαίο. Η πειραματική απόδειξη στην περίπτωση της σχέσης βάρους και χρόνου στην κίνηση ενός πράγματος δεν είναι ευθέως ανάλογη, πράγμα που η διεξαγωγή ενός απλού πειράματος θα είχε αποδείξει. Μια από τις σημαντικότερες κριτικές, που ασκήθηκε στον Αριστοτέλη, είναι αυτή του Bacon, ο οποίος δεν αρνείται την ύπαρξη πειραμάτων στην αριστοτελική φυσική, αλλά θεωρεί ότι τα αποτελέσματά τους διαστρεβλώθηκαν από τον φιλόσοφο με τέτοιο τρόπο ώστε να προσαρμοστούν στις απόψεις του. Ο Decartes θα οδηγηθεί στην ίδια απόρριψη προσηλωμένος σε μια μηχανοκρατική φιλοσοφία, που εξηγούσε τα πάντα με βάση μαθηματικούς τύπους και η οποία αποδείχτηκε ανεπαρκής για την εξέλιξη άλλης επιστήμης, πέραν των μαθηματικών.

Απουσίαζε όμως τελικά το πείραμα από την αριστοτελική προσέγγιση της φύσης; Το ερώτημα, που πρέπει να τεθεί κατά τον Lloyd, δεν είναι αν οι Έλληνες έκαναν πειράματα, αλλά τι είδους πειράματα μπορούσαν να κάνουν αλλά δεν τα έκαναν. Για παράδειγμα, η αστρονομία, όπως και η μετεωρολογία, είναι επιστημονικά πεδία, η φύση των οποίων δεν παρείχε δυνατότητα χρήσης πειράματος, δεδομένων και των μέσων που διέθεταν οι αρχαίοι Έλληνες. Τα αποτελέσματα των αριστοτελικών θέσεων, τα οποία κρίνονται ενίοτε αυθαίρετα, προέρχονται από Αιγυπτίους ή Βαβυλώνιους αστρονόμους και στηρίζονται στην πολύχρονη παρατήρηση. Η διαφορά ανάμεσα στην προσέγγιση του Αριστοτέλη και των μεταγενέστερων αστρονόμων, όπως ο Πτολεμαίος και αργότερα ο Κοπέρνικος, έχει να κάνει με τον «φυσικό» ή «μαθηματικό» τρόπο προσέγγισης των αστρονομικών φαινομένων. Η επιστημονική εξήγηση των ουρανίων φαινομένων, που επιδιώκει ο Αριστοτέλης, βασίζεται στην «αναζήτηση των πρώτων αρχών, των αιτίων, η εύρεση των οποίων αποτελεί τη μόνη αληθινή εξήγηση των επιμέρους φαινομένων. Ο μαθηματικός, από την άλλη μεριά, δεν ενδιαφέρεται για την αναζήτηση τέτοιων αιτίων. Περιορίζεται στην ανακάλυψη κανονικοτήτων, αριθμητικής ή γεωμετρικής μορφής, πίσω από το χάος των φαινομένων».

Στις παρατηρήσεις του Αριστοτέλη, που εκτείνονται σε βάθος χρόνου πενήντα ετών, βασίζεται και ένα μέρος των Μετεωρολογικών του, όπου δίνονται οι αιτίες των μετεωρολογικών φαινομένων. Η χρήση αναλογιών, με γεγονότα και εμπειρίες της καθημερινής ζωής, ήταν ο πιο πρόσφορος τρόπος ερμηνείας των φυσικών φαινομένων. Στις περιπτώσεις αυτές, που η χρήση πειράματος είναι πρακτικά αδύνατη, η επίκριση για την απουσία του θα μπορούσε να θεωρηθεί τουλάχιστον άστοχη. Αντίθετα, σε κάποιες περιπτώσεις, όπου υπήρχε δυνατότητα χρήσης πειραματικής μεθόδου, αυτή μαρτυρείται ήδη από την εποχή του Πλάτωνα.

Η σημαντικότερη κριτική όμως, σε σχέση με την απουσία πειραματικής μεθόδου, στοχεύει στη δυναμική του Αριστοτέλη, σε σχέση με αυτήν του Γαλιλαίου ή του Νεύτωνα. Σύμφωνα με τον Lloyd, το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης «δεν κατόρθωσε να διατυπώσει επαρκείς νόμους της κίνησης..», ενώ «...ο Γαλιλαίος γνώρισε τόσο περισσότερες επιτυχίες στο πεδίο αυτό», οφείλεται στο ότι «ενώ ο πρώτος αγνοούσε τελείως την εμπειρική μέθοδο, ο δεύτερος ποτέ του δεν κουράστηκε να επινοεί και να διεξάγει πρακτικές δοκιμές προκειμένου να ενισχύσει τις θεωρίες του». Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε βέβαια το γεγονός ότι, ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να διατυπώσει τους όρους της δυναμικής, στηριζόμενος σε σχεδόν μαθηματικούς συντελεστές, από τους οποίους εξαρτάται η κίνηση ενός αντικειμένου, όπως το βάρος του και η πυκνότητα του μέσου μέσα στο οποίο γίνεται η κίνηση. Είναι η πρώτη απόπειρα διατύπωσης «νόμων» , οι οποίοι βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με την αισθητική εμπειρία. Στα πλαίσια της διαπραγμάτευσης της κίνησης ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι, στην περίπτωση του κενού (όπου δεν υπήρχε αντίσταση του μέσου) η κίνηση θα ήταν άπειρη, έτσι οδηγήθηκε στην άρνηση ύπαρξης κενού, απορρίπτοντας τις σχετικές ατομικές θεωρίες των προσωκρατικών φιλοσόφων. Αντίθετα, ο Γαλιλαίος υποστήριξε ότι όσο αραιότερο ήταν το μέσο, τόσο περισσότερο πλησίαζαν οι ταχύτητες των σωμάτων που έπεφταν μέσα σε αυτό. Συνεπώς στο κενό όλα τα σώματα θα έπεφταν με την ίδια ταχύτητα. Η διαφορά του Αριστοτέλη με τη νεώτερη φυσική, και το πιθανό ίσως σφάλμα του, είναι η άρνηση του, αφενός μεν να δεχτεί τη δυνατότητα κίνησης στο κενό - καθώς στη νεώτερη φυσική, προκειμένου να διατυπωθούν οι σχέσεις δύναμης, μάζας και ταχύτητας αγνοήθηκαν τα αποτελέσματα της αντίστασης - αφετέρου δε να προβεί σε μερικά απλά τεστ που θα του αποδείκνυαν ότι η σχέση βάρους – ταχύτητας δεν είναι τόσο ανάλογη όσο υποστήριζε.

Στον τομέα της χημείας, ο Αριστοτέλης είχε καταφέρει να διακρίνει διάφορους τρόπους ανάμιξης και συνδυασμού στοιχείων (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται μίξεις και συνθέσεις). Και στον τομέα της χημείας μαρτυρείται η χρήση πειραμάτων. Τα πειράματα αυτά χρησιμοποιούνται για επαλήθευση των ήδη διαμορφωμένων προτάσεων, η γενίκευση όμως των συμπερασμάτων, που εξάγονται από αυτά, οδηγεί πολλές φορές σε λάθος συμπεράσματα. Γι' αυτόν ίσως το λόγο οι πειραματικές αυτές δοκιμές μπαίνουν στο στόχαστρο των νεώτερων ερευνητών. Οι λεπτομερείς αναλύσεις και τα πειράματα που έγιναν κατά καιρούς, ουσιαστικά απέβλεπαν περισσότερο σε βελτίωση λεπτομεριών της βασικής θεωρίας των τεσσάρων στοιχείων, παρά στην ανατροπή της, ή τη δημιουργία μιας πιο επαρκούς θεωρίας.

Η συμβολή, επίσης, του Αριστοτέλη στη βιολογία, χαρακτηρίστηκε ως η μεγαλύτερη συμβολή, που ποτέ έδωσε ένα άτομο στην επιστήμη. Το γεγονός ότι μαθήτευσε κοντά στον πατέρα του, που ήταν γιατρός, συνέβαλε στην κατανόηση της ιατρικής «σαν προέκταση της θετικής γνώσης». Στα έργα του «Περί ζώων μορίων», «Περί ζώων γεννέσεως» και «Περί ζώων ιστορίαι», καταγράφονται περί τα πεντακόσια είδη ζώων, καθώς επίσης και οι δικές του ανατομικές μελέτες σε πενήντα περίπου είδη. Η βιολογία αποτέλεσε, για το Αριστοτέλη, το προκαθορίσμένο πεδίο χρήσιμοποίησης της λογικής του, καθώς η ταξινόμηση των ζώων σε γένη και είδη, αποσκοπούσε στην ανεύρευση των μορφών μέσα στην ύλη.

Η περίπτωση της ιπποκρατικής ιατρικής.

Η χρήση της διατομής, η οποία εφαρμόστηκε από τον Αριστοτέλη, είναι ήδη γνωστή στους γιατρούς της αρχαιότητας. Ο συγγραφέας του «περί ιερής νούσου» θα στηρίξει την άποψή του σε διατομές σε εγκεφάλους ζώων που έπασχαν από επιληψία, για να αποδείξει τα παθολογικά και άρα φυσικά αίτια της ασθένειας και να καταρρίψει την άποψη της θεϊκής της προέλευσης. Στα ιπποκρατικά κείμενα εντοπίζουμε καταγραμμένες αρκετές περιπτώσεις, όπου περιγράφεται κάτι που μοιάζει με πείραμα, όπως η περίπτωση των πήλινων δοχείων. Τα πειράματα αυτά δεν γίνονται με σκοπό την απόκτηση περαιτέρω γνώσης. Ο στόχος τους είναι, τις περισσότερες φορές, να πεισθούν όσοι αμφιβάλλουν για τις απόψεις των ιατρών ή να ανατρέψουν μια ήδη υπάρχουσα θεωρία. Απόψεις οι οποίες, τις περισσότερες φορές, διατυπώνονται με δογματικό τρόπο και φαίνονται να αποτελούν μέρος μιας γενικότερης γνώσης για τη φύση των πραγμάτων, η οποία όμως πάσχει θεμελίωσης. Τα πειράματα με καθαρτικά και εμετικά, πολλές φορές μας δίνουν την εντύπωση εξελιγμένων πειραμάτων. Στη βάση τους όμως αναγνωρίζουμε τις φιλοσοφικές αρχές της έλξης των ομοίων από τα όμοια, άποψη την οποία είχε απορρίψει ο Αριστοτέλης. Σε περισσότερο εξελιγμένες ανατομικές μελέτες προβαίνουν τόσο ο Ερασίστρατος και ο Ηρόφιλος όσο και ο Γαληνός. Ο τελευταίος θα προχωρήσει σε ανατομίες ζώων, ζωντανών ή νεκρών, ενίοτε και ενώπιον κοινού, προκειμένου να καταγράψει αντιδράσεις και συμπτώματα, τα οποία θα παραλληλίσει με τον ανθρώπινο οργανισμό. Το σημαντικότερο, στις έρευνές τους, είναι ότι καταγράφεται όχι μόνο το πώς είναι κατασκευασμένο ένα όργανο, αλλά για ποιο λόγο είναι έτσι ή ποιο σκοπό εξυπηρετεί. Έτσι διαλευκάνθηκαν ζητήματα, όπως η λειτουργία της πέψης, των καρδιακών βαλβίδων, του νευρικού συστήματος. Με την εξέλιξη της ανατομικής έρευνας σε ανθρώπους, κατά τον 16ο αιώνα, διαπιστώθηκε ότι οι περιγραφές του Γαληνού δεν αντιστοιχούσαν με αυτά που προέκυπταν από τις ανατομές ανθρωπίνων πτωμάτων, οι αναλογίες ήταν ακατάλληλες και πολλά συμπεράσματα είχαν μεγαλοποιηθεί.

Με την πειραματική μέθοδο όμως, δεν λύθηκαν πολλά ερωτήματα φυσιολογίας, βιοχημείας ή παθολογίας και αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη προσπάθειας από μέρους των γιατρών της αρχαιότητας, αλλά στην ανεπαρκή ακόμη ανάπτυξη της χημείας. Αντίθετα, η εμπειρική παρατήρηση και ης παρεπόμενη κλινική περιγραφή της ιπποκρατικής ιατρικής έφτασε σε αξιοσημείωτα επίπεδα τελειότητας. Ο ιπποκρατικός γιατρός ενεργοποιεί και τις πέντε αισθήσεις του στην κλινική παρατήρηση των ασθενών, στις οποίες προσθέτει και τη λογική, με σκοπό την ακριβή διάγνωση. Το εμπόδιο της άγνοιας της εσωτερικής λειτουργίας του ανθρωπίνου σώματος, όμως, θα τον οδηγήσει σε εξαντλητικές, αλλά θεωρητικές περιγραφές νόσων, από τις οποίες λείπει η επαρκής αιτιολόγηση. Δεν μπορούμε να κρίνουμε την αρχαία ιατρική με βάση τα σημερινά δεδομένα. Και αυτό σίγουρα δεν οφείλεται στην έλλειψη γνώσεων των γιατρών της αρχαιότητας, αλλά κυρίως στο διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των φαινομένων, τότε και τώρα. Η ιατρική κατά την αρχαιότητα είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη φιλοσοφία. Ο σημαντικός ρόλος της διατροφής, για την ίαση κάποιων ασθενειών, ήδη εντοπίζεται στις αρχές των Πυθαγορείων. Στις ιδέες των Πυθαγορείων για τους ακέραιους αριθμούς ανάγεται και η ιατρική θεωρία των κρίσιμων ημερών. Τα τέσσερα στοιχεία του Εμπεδοκλή (ριζώματα), αντιστοιχούν με τους τέσσερις χυμούς του ανθρωπίνου σώματος, που αναφέρονται στο «περί φύσιος ανθρώπου». Η δογματική διατύπωση κάποιων παθολογικών ή φυσιολογικών θεωριών, θυμίζουν τα κοσμολογικά κείμενα των φιλοσόφων. Η επιτυχία όμως των ιατρικών πειραμάτων στηρίζεται στη διαρκή πρακτική ενασχόληση των γιατρών με το αντικείμενό τους και στη διαφορά της εκπαίδευσης και της αντίληψης σε σχέση με αυτή των φιλοσόφων.

Συμπεράσματα

Ο Αριστοτέλης βασίστηκε στα δεδομένα της παρατήρησης και της αισθητικής εμπειρίας για να διατυπώσει φυσικούς νόμους, χωρίς όμως να αποδεσμευτεί πλήρως από την επικρατούσα θεολογική άποψη. Είναι η πρώτη προσπάθεια απόδοσης όρων της δυναμικής με μαθηματικούς συντελεστές. Η θεωρία του για την κίνηση των σωμάτων, παρά το ότι αφήνει κάποια κενά, είναι η πρώτη θεωρία κίνησης που λαμβάνει υπόψη της κάποιες φυσικές παραμέτρους, όπως το βάρος του σώματος και η αντίσταση του μέσου. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι δημιούργησε σχεδόν προσωπικά, εντελώς καινούργιους γνωστικούς κλάδους. Οι κριτικές που ασκήθηκαν κατά καιρούς στην αριστοτελική προσέγγιση της φύσης, για την απουσία πειραματικής διαδικασίας σε αυτήν, βασίστηκαν σε γενικεύσεις, για ένα θέμα που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία. Υπήρχαν τομείς στην αρχαία ελληνική επιστήμη, όπου η χρήση πειράματος ήταν πρακτικά αδύνατη. Σε άλλους πάλι τομείς, η χρήση του πειράματος μαρτυρείται από πολλές πηγές. Στην περίπτωση της ιπποκρατικής ιατρικής, το πείραμα χρησιμοποιείται ευρέως, όχι με σκοπό την επέκταση της γνώσης, αλλά την επαλήθευση κάποιων εμπειρικών δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση το πείραμα έρχεται απλά για να επαληθεύσει μια ήδη διατυπωμένη θεωρία, ή για να απορρίψει μία άλλη και ίσως γι' αυτόν το λόγο, τα πειράματα δίνουν ενίοτε λανθασμένα αποτελέσματα. Οι κριτικές που ασκήθηκαν κατά καιρούς στην αριστοτελική φυσική δείχνουν άστοχες, καθόσον δεν λαμβάνουν υπόψη τους, τόσο τις ιδιαιτερότητες και τους προβληματισμούς της κάθε εποχής, όσο και τους μεθοδολογικούς σκοπούς των φιλοσόφων -επιστημόνων. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν αμφισβητείται η σημαντική προσφορά της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και ιατρικής στη νεώτερη επιστήμη.

Βιβλιογραφία

1. Crombie A.Α., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, μτφρ. Τσίρη Θ. & Αρζόγλου Ι., εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989.
2. Debus Α., Άνθρωπος και φύση στην Αναγέννηση, μτφρ. Τσιαντούλας Τ., Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997.
3. Farrington B., Η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Ν. Ραϊση, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1989.
4. Jouanna J., Ιπποκράτης, μτφρ. Δ. Τσιλιβερδής, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1998.
5. Κάλφας Β., Φιλοσοφία και επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2005
6. Lindberg D. C., Οι απαρχές της δυτικής επιστήμης, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα 1997.
7. Lloyd R., Αρχαία Ελληνική επιστήμη. Μέθοδοι και προβλήματα, μτφρ. Χλ. Μπάλλα, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1996.
8. Ross W.D., Αριστοτέλης, εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 1977.
9. Χριστιανίδης Γ., Διαλέτης Δ., Παπαδόπουλος Γ.,. Γαβρόγλου Κ, Ελληνική Φιλοσοφία και Επιστήμη: Από την Αρχαιότητα έως τον 20ό Αιώνα. Τόμος Β' Οι Επιστήμες στην Αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο και στο Νεότερο Ελληνισμό, εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2000.

Από το Historical Quest 

Αναδημοσίευση: Philomαtheia 23 Μαρτίου 2021

Ο τρόπος με τον οποίο ο Ερυξίμαχος χτίζει την επιχειρηματολογία του στην απόπειρά του να εγκωμιάσει τον έρωτα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ακολουθεί την τυπική δομή του ρητορικού λόγου (ή της επιχειρηματολογίας, με κατοπινότερους όρους).

Η δομή αυτή περιλαμβάνει τον πρόλογο, στον οποίο εισαγόμαστε στις θέσεις του και μαθαίνουμε την οπτική από την οποία θα εξετάσει το φαινόμενο, το κυρίως μέρος, στο οποίο παρατίθενται τα παραδείγματα και η επιχειρηματολογία του, και τον επίλογο, στον οποίο κλείνει με ένα τελικό, συνοπτικό συμπέρασμα.

Για το πρωτότυπο κείμενο και τη μετάφρασή του πάτα εδώ.

Ο έρωτας και η ψυχή | από το Pinterest

Συγκεκριμένα, ο λόγος αποτελείται από τα εξής μέρη, σύμφωνα με το παρακάτω σχεδιάγραμμα:

Α)  Πρόλογος: «Δοκεῖ τοίνυν μοι… πρεσβεύωμεν τὴν τέχνην»

✧   Εισαγωγή: συμφωνία με τον Παυσανία αναφορικά με την διττή φύση του έρωτα

✧   Επισήμανση της ειδοποιούς διαφοράς μεταξύ των δύο: ο έρωτας οὐ μόνον ἐστὶν ἐπὶ ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀνθρώπων αλλά καὶ πρὸς ἄλλα πολλὰ

✧  Παράθεση της εναρκτήριας οπτικής με την οποία προσεγγίζει το ζήτημα, αυτή της ιατρικής τέχνης, υποστηρίζοντας το γεγονός ότι ο έρωτας εντοπίζεται στα σώματα των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών, και κάθε όντος συλλήβδην, όπως μπορεί να διαπιστώσει, ιατρού ιδίου όντος

Β)  Κυρίως Μέρος: «ἡ γὰρ φύσις… θέμιν καὶ εὐσέβειαν»

                 Τομέας της Ιατρικής:

✧   Διάκριση μεταξύ του έρωτα που βρίσκεται σε υγιή ή σε μη υγιή μέρη του σώματος και παραλληλισμός με τον Ουράνιο και τον Πάνδημο έρωτα στον οποίο αναφέρθηκε ο Παυσανίας

✧   Σύντομος ορισμός της ιατρικής: η επιστήμη που μελετά τις ερωτικές σχέσεις του σώματος (δηλαδή των συγκερασμό των εσωτερικών αντιθέσεων), με την διάκριση του θεωρητικού ιατρού (αυτού που μπορεί να διαγιγνώσκει τον καλόν τε καὶ αἰσχρὸν ἔρωτα) και του κλινικού (αυτού που μπορεί να τον μεταβάλει πρὸς πλησμονὴν καὶ κένωσιν αντίστοιχα)

✧   Συγκεντρωτική αναφορά στο έργο του ιατρού ως η προσπάθεια εξισορρόπησης (ἔρωτα ἐμποιῆσαι καὶ ὁμόνοιαν) των αντιμαχόμενων δυνάμεων (ψυχρὸν θερμῷ, πικρὸν γλυκεῖ, ξηρὸν ὑγρῷ) 

           Τομέας της Μουσικής:

✧ Μετάβαση στην αναλογία Ιατρικής με την Μουσική (αντίθεση-εξισορρόπηση-συμφωνία): η μουσική, όπως και η Ιατρική, δημιουργεί έρωτα και ομόνοια σε αρχικά αντίθετες μεταξύ τους δυνάμεις 

✧ Εκτενής επεξήγηση: η αρμονία αποτελείται από συμφωνία των αντιθέτων (ἐκ διαφερομένων πρότερον τοῦ ὀξέος καὶ βαρέος) που φέρνει σε έρωτα η τέχνη της μουσικής (ἔπειτα ὕστερον ὁμολογησάντων γέγονεν ὑπὸ τῆς μουσικῆς τέχνης), όπως λ.χ. η αρμονία (υψηλές και χαμηλές νότες) και ο  ρυθμός (αργός και γρήγορος)

✧   Εμφάνιση του δισυπόστατου έρωτα: μόνο όταν η μουσική γίνεται μέσο ψυχαγωγίας ή διδασκαλίας (ἐνταῦθα δὴ καὶ χαλεπὸν καὶ ἀγαθοῦ δημιουργοῦ δεῖ)

                  Τομέας της Γαστρονομίας:

✧ Σύνδεση με την Γαστρονομία: Όπως στην Ιατρική και τη Μουσική πρέπει να ικανοποιούνται μόνο οι επωφελείς και υγιείς έρωτες με τον ορθό τρόπο (ὁ καλός, ὁ οὐράνιος, ὁ τῆς Οὐρανίας μούσης Ἔρως) και όχι οι επιβλαβείς (ὁ δὲ Πολυμνίας ὁ πάνδημος), έτσι και στην γαστρονομία απαιτείται η ύπαρξη μέτρου (ικανοποίηση του έρωτα του φαγητού μέχρι το σημείο που προκαλεί ἡδονὴν, χωρίς όμως ἀκολασίαν).

                  Εποχές του έτους / Τομέας της Αστρονομίας:

✧   Επαναφορά της αρχικής αναλογίας σχετικά με τις εποχές: Όταν τα αντιφατικά στοιχεία (τά τε θερμὰ καὶ τὰ ψυχρὰ καὶ ξηρὰ καὶ ὑγρά) συνδεθούν με τον κόσμιο έρωτα (ἁρμονίαν καὶ κρᾶσιν λάβῃ σώφρονα), φέρουν στους ανθρώπους και στη φύση ευεργεσίες.

✧   Όταν όμως συνδεθούν με αχόρταγο και κολασμένο τρόπο (ὁ μετὰ τῆς ὕβρεως έρωτας), προκαλούν δεινά (διέφθειρέν τε πολλὰ καὶ ἠδίκησεν), όπως αρρώστιες, πείνα, κατεστραμμένες σοδειές κ.ο.κ.

✧   Ο τομέας που μελετά τις κινήσεις και τροχιές των άστρων, άρα και τις εποχές του χρόνου και τις καλές και κακές σχέσεις έρωτα μεταξύ τους, είναι η Αστρονομία.

               Σχέση με την Μαντική Τέχνη:

✧   Λόγος ασέβειας – στροφής στη Μαντική: η υπακοή στον αισχρό και όχι στον κόσμιο έρωτα στις ανθρώπινες πρακτικές καὶ περὶ γονέας καὶ ζῶντας καὶ τετελευτηκότας καὶ περὶ θεούς

✧   Ρόλος της Μαντικής: η φροντίδα για την υπηρέτηση του ορθού έρωτα, στροφή στη δικαιοσύνη και όχι στην ασυδοσία,   αποκατάσταση της σχέσης θεών-ανθρώπων (μαντικὴ φιλίας θεῶν καὶ ἀνθρώπων δημιουργὸς τῷ ἐπίστασθαι τὰ κατὰ ἀνθρώπους ἐρωτικά, ὅσα τείνει πρὸς θέμιν καὶ εὐσέβειαν)

✧   Η Μαντική Τέχνη επιβεβαιώνει την ύπαρξη του δισυπόστατου, καλού και κακού έρωτα, εφόσον με αυτήν ακριβώς τη διάκριση ασχολείται

Γ)  Επίλογος: «Οὕτω πολλὴν…πέπαυσαι»

✧   Συμπεράσματα: μέσα από τα παραδείγματα των διάφορων τομέων της ανθρώπινης ύπαρξης, διαφαίνεται ότι κατά τον Ερυξίμαχο i) ο δισυπόστατος έρωτας είναι παντοδύναμος, ii) αυτό οφείλεται όχι τόσο στην διττή φύση του, αλλά περισσότερο στη δεύτερή του υπόσταση, στη συνετή και ευλαβή λατρεία του κόσμιου, αγαθού, Ουράνιου έρωτα τόσο από τους ανθρώπους, όσο και απ’ τους θεούς

✧   Κλείσιμο του λόγου του και παράδοση της σκυτάλης στον Αριστοφάνη

Αυτή η δύναμη που ενώνει τα πάντα, στην οποία αναφέρεται ο Ερυξίμαχος σε ολόκληρο τον λόγο του, δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την Φιλότητα του Εμπεδοκλή. Με τον όρο Φιλότης ο Εμπεδοκλής αναφέρεται στην δύναμη που ενώνει τα πολλά σε ένα, τα επιμέρους σε όλον, η δύναμη που ενώνει τα πάντα μεταξύ τους με σκοπό την επίτευξη αρμονίας. Αντίθετη έννοια της Φιλότητας είναι το Νείκος, δύναμη που απωθεί και φέρνει ρήξη ή καταστροφή.

Εμπεδόκλειος Σφαίρος (αγνώστου δημιουργού)

Η Ιατρική είναι η τέχνη που εξισορροπεί τις αντίθετες δυνάμεις του σώματος. Όταν έχουμε πυρετό, η ιατρική περιθάλπει το θερμόν με ψυχρό. Όταν είμαστε αφυδατωμένοι, η ιατρική αντιμετωπίζει το ξηρόν με υγρό. Για κάθε απόκλιση από το μέτρο, η ιατρική εξασφαλίζει εξισορρόπηση των δυνάμεων. Με ανάλογο τρόπο λειτουργούν και οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του σώματος: ομοιόσταση είναι η τάση του οργανισμού να διατηρεί σταθερό το εσωτερικό του περιβάλλον (για παράδειγμα, η σταθερή μας θερμοκρασία 36.6, το σταθερό pH του αίματος περίπου στο 7.40, κ.ο.κ.).

Η Μουσική, είναι αποτέλεσμα συμφωνίας των αντιθετικών αρχικά δυνάμεων. Οι ψηλές και χαμηλές νότες και συχνότητες, για παράδειγμα, είναι αντίθετες μεταξύ τους, και με την αυθαίρετη συνύπαρξή τους δημιουργούν αταξία, παραφωνία. Η μουσική τέχνη όμως εναρμονίζει τις αρχικά αντίθετες συχνότητες και ήχους, και, με σωστές τοποθετήσεις, δημιουργεί μουσικές συνθέσεις.

Οι 4 εποχές, συντίθεται κατά ανάλογο τρόπο. Όταν το θερμό με το ψυχρό και το ξηρό με το υγρό βρίσκονται σε κατάλληλες αναλογίες, δημιουργούν το φθινόπωρο (θερμό + υγρό), τον χειμώνα (ψυχρό + ξηρό), την άνοιξη (ψυχρό + ξηρό) και το καλοκαίρι (θερμό + ξηρό). 

Κατανομή εποχών σε τεταρτημόρια | από την Philomαtheia

Philomαtheia 11 Δεκεμβρίου 2020