Προϋπόθεση για ανάγνωση η εξής παραδοχή: ο καθηγητής δεν είναι ο μισητός απολίτιστος τύραννος, όπως τείνουν άλλοι, οι πραγματικοί υπαίτιοι, να χαρακτηρίζουν. 

(χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά)

Εικόνα από το bovary.com

Το να είσαι καθηγητής είναι δύσκολο. Όχι τόσο λόγω της σωματικής κούρασης (που εύκολα κάποιος χειρώνακτας θα μπορούσε να προβάλει ως αντεπιχείρημα) αλλά λόγω του λειτουργήματος και του κοινωνικού ρόλου που ο καθηγητής ενστερνίζεται. Ο καθηγητής, όταν αναλαμβάνει αυτή την ευθύνη για τους σωστούς λόγους, αντιμετωπίζει καθημερινά ψυχικά γρονθοκοπήματα, γυρίζει στο σπίτι σχεδόν αναίσθητος από απογοήτευση και αγανάκτηση. Και αυτό γιατί;

Γιατί η κοινωνία έχει μάθει να επιρρίπτει ευθύνες σε κάθε άλλο παρά στον υπεύθυνο. Ο καθηγητής αναγκάζεται να μεταχειριστεί παιδιά κακομαθημένα, μόνα, πληγωμένα, ανασφαλή, αναγκάζεται να αναλάβει ρόλο γονέα (και πολλές φορές φίλου ή ψυχολόγου!) προκειμένου να σώσει όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί, όσες περισσότερες παιδικές ψυχές γίνεται.

Ακολουθεί η μαρτυρία της Jessica Gentry, πρώην νηπιαγωγού στο Stone Spring Elementary School της Virginia, όπως παρατίθεται από έμμεση πηγή:

«Είναι πιο εύκολο για τους ανθρώπους να πιστεύουν, ότι έφυγα από τη διδασκαλία λόγω του χαμηλού μισθού. Ήταν πιο εύκολο για τον πρώην διευθυντή μου να πιστεύει, ότι έφυγα επειδή βρήκα κάτι άλλο που με πάθιαζε περισσότερο. Πολλοί μου είπαν, να αφήσουν τον καθένα να πιστεύει ό,τι θέλει. Δεν είμαι, όμως, τέτοιος άνθρωπος.

Θέλετε να σας πω γιατί οι άνθρωποι που ξεχειλίζουν από πάθος για την διδασκαλία καταλήγουν να φεύγουν τρέχοντας από αυτό το επάγγελμα;

Η παλιά δικαιολογία «τα παιδιά έχουν αλλάξει» -όχι δεν έχουν αλλάξει τα παιδιά! Οι ΓΟΝΕΙΣ έχουν αλλάξει. Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ έχει αλλάξει. Τα παιδιά είναι απλά τα αθώα θύματα αυτού. Οι γονείς δουλεύουν ατελείωτες ώρες, απορροφώνται από τις συσκευές τους, αφήνουν τα παιδιά σε ασταθείς οικογενειακές καταστάσεις, έχουν τραγικές επιρροές από τα social media… και εμείς πετάμε την δικαιολογία, ότι τα ΠΑΙΔΙΑ έχουν αλλάξει; Τι περιμέναμε ότι θα κάνουν; Τα παιδιά συμπεριφέρονται με τον χειρότερο τρόπο, στο περιβάλλον στο οποίο νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια. Τεστάρουν «τα νερά» στο περιβάλλον στο οποίο ξέρουν, ότι τα λάθη και η κακή συμπεριφορά τους θα αντιμετωπιστούν με καλοσύνη και ασφάλεια.

Όσο για τα παιδιά με καλή συμπεριφορά, αυτά ξεσπούν στα σπίτια τους, γιατί νιώθουν εκεί πιο ασφαλή. Τα παιδιά που πετούν κάτω τα θρανία στο σχολείο; Δεν νιώθουν ότι είναι ασφαλή να το κάνουν αυτό στο σπίτι τους. Οι τάξεις μας είναι το πρώτο μέρος στο οποίο έχουν ακούσει τη λέξη «όχι», στο οποίο τους έχουν τεθεί όρια, στο οποίο τους έχει δοθεί αγάπη μέσω του σεβασμού. Κατά τ’άλλα, «τα παιδιά έχουν αλλάξει».

Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, η δική μας αντίδραση είναι ότι «Χρειάζεται να είμαστε Σχολείο του 21ου αιώνα». 1 προς 1 μαθητής-τεχνολογία. Οκ! Οπότε ας ξεχάσουμε τα βασικά της δημιουργίας ανθρώπινων σχέσεων και της βιωματικής μάθησης. Τα παιδιά μας δυσκολεύονται τρομερά να «διαβάσουν» κοινωνικά μηνύματα και να σταθούν όπως πρέπει στον κοινωνικό περίγυρο. Ας τους πετάξουμε, λοιπόν, μια ακόμα συσκευή στα μούτρα, γιατί αυτό θα δείχνει ωραίο στη σελίδα του σχολείου μας. Κατά την διάρκεια ενός interview, ένας διευθυντής με ρώτησε «με την τεχνολογία πώς τα πας; Είναι σημαντικό αυτό για το σχολείο μας.» Εεε… τους διαβάζω παραμύθια που μιλούν για υπολογιστές… Πάντως με τα παιδιά τα πάω πολύ καλά!

Και αφού η τεχνολογική μας προσέγγιση δεν δείχνει να λειτουργεί, οι δάσκαλοι χρειάζονται περισσότερη εκπαίδευση. Οπότε, ας αφιερώσουμε μερικά απογεύματα σε σεμινάρια εντελώς άχρηστα ως προς την ποιότητα διδασκαλίας. Την περασμένη εβδομάδα, εμείς οι νηπιαγωγοί, χάσαμε ένα ολόκληρο πρωινό μαθήματος για να δώσουμε ένα τεστ μαθηματικών…

Αντί να καθιστούμε τους γονείς υπόλογους και να τους μάθουμε να λειτουργούν ως πραγματικοί γονείς, έχουμε υιοθετήσει μια λογική εξυπηρέτησης πελατείας. Μην τυχόν και τους στεναχωρήσουμε, μην και δεν είμαστε 24 ώρες το 24ωρο διαθέσιμοι. Ξέρετε πόσες φορές με έχουν στήσει γονείς στις συναντήσεις του σχολείου και μετά ζητούν να με δουν ό,τι ώρα βολεύει τον καθένα; Και με προσβάλουν αν τυχόν τους πω ότι δεν μπορώ. Το ξέρετε ότι υπάρχουν γονείς που μου έχουν πει ότι δεν μου επιτρέπεται να λέω στο παιδί τους «όχι»;

Η πνευματική και σωματική μου υγεία ήταν σε κίνδυνο ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ. Γνωρίζοντας, ότι το παιδί σας χρειάζεται και του αξίζoυν περισσότερα από όσα παίρνει. Αφιερώνοντας άπειρο χρόνο σε συναντήσεις με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς και διευθυντές, ζητώντας τους περισσότερη στήριξη, μόνο και μόνο για να ακούμε την απάντηση «καλά, μη χάνετε και τον ύπνο σας γι’αυτά!» Όταν ΑΓΑΠΑΣ τα παιδιά σου και έχεις ΠΑΘΟΣ για την αποστολή σου, τα μηνύματα αυτά σε διαλύουν.

Τα βλέπεις να έρχονται στο σχολείο με βρώμικα ρούχα, γνωρίζοντας ότι στο σπίτι τους επικρατεί χάος και ότι χρειάζονται περισσότερα από όσα μπορείς να τους δώσεις σε μία τάξη 21 παιδιών με όλο και λιγότερη στήριξη, με παιδιά να μιλούν διαφορετικές γλώσσες, με κάποια να αντιμετωπίζουν αναπηρίες… σε διαλύει. Πνίγουμε τα συναισθήματά μας. Γινόμαστε αναίσθητοι για να αντέξουμε. Ή είμαστε γεμάτοι νεύρα σε τέτοιο βαθμό που οι οικογένειές μας υποφέρουν.

Γι’ αυτό, λοιπόν, παραιτήθηκα. Συνειδητοποίησα τελικά, ότι δεν μπορείς να τα σώσεις όλα. Δεν μπορείς ούτε 21 παιδιά να βοηθήσεις, αν δεν είσαι εσύ η ίδια υγιής. Αν η πνευματική και σωματική σου υγεία δεν σε στηρίζουν, δεν είσαι καλή ούτε για 21 παιδιά. Έφυγα, λοιπόν, και για όλα τα παραπάνω, και για το ότι ήμουν 46 ημέρες άρρωστη ανά έτος, για τις οποίες φυσικά δεν πληρωνόμουν… Δεν έφυγα για καλύτερο μισθό.

Αποφάσισα να αρχίσω με το 1 μου παιδί στο σπίτι και να δουλέψω για να βοηθήσω άλλες μαμάδες να μπορούν να βρίσκονται στο σπίτι για τα παιδιά τους, αλλά και να κάνω καλύτερη τη ζωή των 21 παιδιών στα σπίτια τους, όταν επιστρέφουν σε αυτά μετά το σχολείο. Μπορεί να έφυγα από την τάξη, αλλά βρήκα έναν άλλον τρόπο να υπερασπίζομαι αυτά τα παιδιά, με τρόπο που δεν με αφήνει άδεια και άχρηστη προς τους άλλους…»

Είναι προφανές ότι δεν είναι όλοι οι καθηγητές άγιοι. Υπάρχει ανάμεσά τους τόσο μεγάλη διαφορετικότητα, διαβάθμιση, ποικιλία στην διαστρωμάτωση και αξιακή κλιμάκωση, όπως υπάρχει σε κάθε άλλον επαγγελματικό ή μη τομέα της σύγχρονης κοινωνίας. Προφανώς δεν είναι όλοι οι καθηγητές άξιοι και αντάξιοι του λειτουργήματός τους στον ίδιο βαθμό, προφανώς και δυστυχώς υπάρχουν δάσκαλοι διεφθαρμένοι, προφανώς δεν έχουν όλοι συνειδητοποιήσει την τεράστια ευθύνη τους, ή πιθανόν να μην τους νοιάζει.

Ο σκοπός δεν είναι να ούτε η απαλλαγή από τις ευθύνες τους, αλλά ούτε η άδικη και περιττή απομυθοποίηση. Ο σκοπός είναι να γίνει κατανοητό πως ο δάσκαλος δεν είναι γονέας του μαθητή του. Και σίγουρα δεν έχει κανένα λόγο να χαϊδεύει τα αυτιά στον κανακάρη κανενός. Καμία «πριγκίπισσα» κανενός μπαμπά και κανένας «λεβέντης» καμίας μαμάς δεν έχει κανένα δικαίωμα σε ειδική μεταχείριση, ούτε αξίζει περισσότερο από τον γιο ή την κόρη του μπακάλη, του οικοδόμου, του άνεργου.

Μάθετε να είστε γονείς, για να μπορούμε να είμαστε καθηγητές με την ησυχία μας. Αγαπάμε τα παιδιά σας, αλλά δεν μπορούμε να τα αγαπάμε ως γονείς, ούτε να επωμιζόμαστε την ευθύνη της ανατροφής τους. Όπως αναφέρει μια πολύ συχνή ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα:

«Θυμίζουμε στους γονείς πως τα παιδιά τους πρέπει να μαθαίνουν στο σπίτι τις Μαγικές Λέξεις:

Καλημέρα
Καλησπέρα
Παρακαλώ
Θα μπορούσα;
Συγνώμη
Ευχαριστώ

Στο σπίτι επίσης πρέπει να μαθαίνουν:

Να είναι τίμιοι
Να μην λένε ψέματα
Να είναι ευθείς
Να είναι συνεπείς
Να μην βρίζουν
Να είναι αλληλέγγυοι
Να σέβονται τους φίλους, τους ηλικιωμένους και τους δασκάλους

Πρέπει στο σπίτι πάντα να μαθαίνουν:

Να είναι καθαροί
Να μην μιλάνε με γεμάτο το στόμα
Να μην πετάνε σκουπίδια

Στο σπίτι επίσης πρέπει να μαθαίνουν:

Να έχουν οργάνωση
Να φροντίζουν τα πράγματά τους
Να μην πειράζουν τα πράγματα των άλλων

Εμείς εδώ στο σχολείο τους μαθαίνουμε:

Μαθηματικά, φυσική, χημεία, γεωγραφία, ιστορία, γλώσσες, και ενισχύουμε αυτά που έχουν μάθει στο σπίτι σας!!»

Σταματήστε να απαιτείτε από τους δασκάλους να προσαρμοστούν στις παιδαγωγικές αντιλήψεις σας και εμπιστευθείτε τον θεσμό που έχετε επιλέξει για την μόρφωση των παιδιών σας. Εφόσον η πλειοψηφία των γονέων εν Ελλάδι επιλέγει την δημόσια παιδεία, γιατί η ίδια αυτή πλειοψηφία τείνει να την ευτελίσει, να την επικρίνει, να τη διαλύσει συθέλεμα, στοχοποιώντας τον πιο αδύναμο κρίκο αυτής της αλυσίδας, τον καθηγητή, ο οποίος είναι ο πρώτος που πλήττεται από τις ατασθαλίες του εκπαιδευτικού συστήματος και είναι παραταύτα αδύνατο να αλλάξει το παραμικρό; Καμία επανάσταση δεν πέτυχε στοχεύοντας τον αδύναμο.

Το σχολείο δεν είναι το μέρος που στέλνετε τα παιδιά σας για να έχετε χρόνο να κάνετε τις δουλειές σας. Το σχολείο φροντίζει τους εγκεφάλους των πιο έξυπνων, ικανών, αποδοτικών, αποτελεσματικών, άφθαρτων και αξιόπιστων ανθρώπων του πλανήτη, των νέων ανθρώπων! Φροντίστε τους ανθρώπους που φέρατε στον κόσμο, και αφήστε εμάς να αναλάβουμε το πνεύμα και την καθοδήγηση στους ατέρμονους λαβυρίνθους την γνώσης και της αγάπης για αναζήτηση. 

Υπερ αδυνάτων καθηγητών... Να ξέρετε ότι δεν κάνετε λάθος! Συνεχίστε με πάθος να κάνετε αυτό που αγαπάτε, ώστε οι νέοι άνθρωποι να καταφέρουν αυτό που η σύγχρονη γενιά γονέων απέτυχε παταγωδώς: να κάνουν τον κόσμο καλύτερο.

❃❃❃

Προτεινόμενα άρθρα:
Οδηγός επιβίωσης για εφήβους
Ευθύνη και φταίξιμο: μια εκδοχή της αδικίας
Καθηγητές, γονείς, ξυπνήστε! | O ρόλος του δασκάλου στον ψυχισμό των παιδιών
5 εχθροί της ευτυχίας & ο κοινός παρονομαστής

❃❃❃

Philomαtheia 27 Φεβρουαρίου 2022

Ο τομέας της εκπαίδευσης πλήττεται εδώ και χρόνια, αυτό είναι γνωστό. Άγνωστος, και ως εκ τούτου επικίνδυνος, είναι ο τρόπος και ο λόγος που βάλλεται. Προφανώς δεν θα μπούμε σε ξένα χωράφια, ούτε θα βομβαρδιστούμε με αμφιβόλου αξιοπιστίας θεωρίες και τεχνάσματα. Το πολύ σημαντικό είναι να εστιάσουμε στα σημαντικότερα άτομα στη ζωή των παιδιών (στους γονείς, και ίσως περισσότερο, στους δασκάλους/καθηγητές) και στον ρόλο που έχουν οι δεύτεροι στην ψυχική και κοινωνική υπόσταση των μαθητών τους.

Η ψυχολογία των παιδιών σε σχέση με το σχολείο

Αρχικά, για όλους τους γονείς που είτε έχουν ξεχάσει είτε δεν γνωρίζουν τι σημαίνει να 'σαι καθηγητής στις μέρες μας, πρέπει να διασαφηνιστεί ο τρόπος με τον οποίον τα παιδιά διάκεινται απέναντι στο σχολείο, και στην γενικότερη έννοια της εκπαίδευσης.

Κατ' αρχάς, δεν γνωρίζουν την βαρύτητα που έχει η μόρφωση για τη ζωή και την προσωπικότητά τους, κυρίως βέβαια στις μικρότερες τάξεις, του Δημοτικού για παράδειγμα. Δεν διαβάζουν σχολαστικά γιατί θέλουν να γίνουν εξυπνότερα, ούτε γιατί έχουν επίγνωση του τί συμβαίνει μετά το σχολείο, στη δική τους αυτόνομη ζωή. Δεν ξέρουν γιατί οι ασκήσεις των μαθηματικών αυξάνουν την αντίληψή τους, οι εκθέσεις βελτιώνουν την εκφράσή τους, και τα καλλιτεχνικά καλλιεργούν τη φαντασία τους. Δεν γνωρίζουν γιατί είναι προτιμότερο να ξέρουν την προπαίδεια, απ' το να χρειάζονται μονίμως ένα κομπιουτεράκι τσέπης. Δεν έχουν καμία επίγνωση της κρισιμότητας αυτού του τόσο μεγάλου μέρους της ζωής τους, και σε καμία περίπτωση δεν κάνουν ότι κάνουν επειδή “έτσι πρέπει”. 

Φράσεις όπως “διάβασε για να γίνεις έξυπνος”, “διάβασε για να βρείς μια καλή δουλειά”, “διάβασε για να ζήσεις μια καλή και άνετη ζωή”, “διάβασε γιατί έτσι πρέπει”, και σίγουρα το “διάβασε γιατί έτσι λέω εγώ”, όχι απλά δεν παρακινούν τους μαθητές να διαβάσουν, αλλά τους αποτρέπουν από κάθε μορφής ενασχόληση με τη γνώση. Ένα σημείο στο οποίο διαπράττονται εκπαιδευτικά και ψυχολογικά κακουργήματα εναντίον των μαθητών, παρά το ενδιαφέρον που τις περισσότερες φορές ενυπάρχει πίσω από κάθε είδους επίπληξη.

Παραταύτα, το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών, ειδικά στις τάξεις του Δημοτικού, είναι “καλοί μαθητές”, ανταμείβονται με θετικούς βαθμούς και σχόλια απ' τους δασκάλους, ασχολούνται και αφιερώνουν χρόνο για να διαβάσουν, πολλές φορές δεν χρειάζεται καν να δεχτούν πίεση ή προτροπή από τους γονείς τους. Γιατί το κάνουν;

Η απάντηση συνοπτικά: ή για τους γονείς, ή για τον δάσκαλό τους. Όχι όμως απαραίτητα με αρνητικό τρόπο... Το γιατί διαβάζουν και είναι “καλοί μαθητές” για τους γονείς είναι φανερό και δεν θα ασχοληθούμε περαιτέρω: είτε γιατί τους φοβούνται, είτε γιατί θέλουν να τους κάνουν περήφανους, είτε για έναν συνδυασμό και των δύο.

Η επίδραση του δασκάλου

Το καίριο σημείο στο οποίο πρέπει όλοι (γονείς, δάσκαλοι, εκπαιδευτικοί, φοιτητές επιστημών της εκπαίδευσης, ανθρωπιστικές σχολές, υπουργεία) να εστιάσουμε και πρώτα απ' όλα να συνειδητοποιήσουμε είναι το τί σημαίνει ο δάσκαλος για ένα παιδί.

Ένας δάσκαλος είναι για τον μαθητή καταφύγιο. Είναι ο άνθρωπος με τον οποίο συναναστρέφεται τις περισσότερες ώρες της ημέρας, περισσότερες ακόμα και από τους γονείς σε πολλές περιπτώσεις. Είναι ο άνθρωπος που θα τον ακούσει όταν κανείς δεν προλαβαίνει, που θα τον ρωτήσει την γνώμη του, έστω στο πλαίσιο του μαθήματος, που θα περιμένει να βρει την σωστή απάντηση όταν δυσκολεύεται να σκεφτεί. Ένας δάσκαλος δεν παρέχει μόνο γνώσεις και μαθησιακές βάσεις. Παρέχει ασφάλεια και κατανόηση, εντοπίζει τα “λάθη” χωρίς να επικρίνει, επιβραβεύει την προσπάθεια και δίνει κίνητρο στους μαθητές του. 

Τα παιδιά χρειάζονται επιβεβαίωση για το ότι αυτά που τους μαθαίνουν στο σπίτι είναι ορθά και επιθυμητά, και όχι παράλογα και προς ζημίαν τους. Ποιός είναι ο καλύτερος άνθρωπος για να τα επικυρώσει; Ο δάσκαλός τους. Ο πιο σοφός άνθρωπος του κόσμου είναι στα μάτια τους, αυτός που γνωρίζει, αυτός που τους καθοδηγεί, αυτός που τελικά δεν έχει κανένα λόγο να τα εξαπατήσει, κανένα λόγο να φερθεί ανιδιοτελώς. 

Τί συμβαίνει όμως όταν ο καθηγητής δεν είναι όπως περιγράφεται ανωτέρω; Τί συμβαίνει τώρα που όλο και περισσότερο εκλίπουν τέτοιου είδους δάσκαλοι; Είναι ηλίου φαεινότερον. Αδιαφορία για το σχολείο, απαξίωση για τη γνώση, κυνισμός, εγωισμός, αδικαιολόγητα αισθήματα ματαιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Οι μαθητές νιώθουν φυλακισμένοι, δεν βρίσκουν κανένα λόγο να κάνουν το οτιδήποτε, θεωρούν το σχολείο φυλακή και τους δασκάλους τοποτηρητές. Από τα πρώτα κι όλας χρόνια της εκπαιδευτικής τους διαδικασίας, τα χρόνια του παιδικού σταθμού και της αδικαιολόγητης εγκατάλειψης που οι ψυχές τους διαισθάνονται, βλέπουν το σχολείο ως ένα μέρος στο οποίο τα στέλνουν εκδιωκτικά, χωρίς προφανή αιτία. Τα μυαλά τους δεν είναι σε θέση να κρίνουν το μεγαλείο της γνώσης, και δεν πρέπει να τα κατηγορούμε.

Ο ρόλος των γονέων

Η φιλομάθεια, η αστείρευτη δίψα για γνώση κάθε είδους, δεν είναι κάτι που μπορούμε να “φυτέψουμε” στα μυαλά τους με λόγια, επιπλήξεις και τιμωρίες. Είναι κάτι που θα νιώσουν οι ίδιοι, στην καλύτερη περίπτωση εμείς θα τους κάνουμε να το νιώσουν, με το παράδειγμά μας. Δεν είναι δυνατόν ένα παιδί να νιώσει έλξη για το διάβασμα, όταν οι γονείς του βλέπουν όλη μέρα τηλεόραση. Αν δε είναι τόσο άτυχα ώστε ο δάσκαλός τους δεν έχει ιδέα πόσο σημαντικό είναι το λειτούργημα που σφετερίζεται για μια θέση στο δημόσιο και μια σύνταξη της κακιάς ώρας, είναι πλέον πολύ δύσκολο να αλλάξουν δρόμο (όχι όμως αδύνατόν, θα επιστρέψουμε σε αυτό). Δεν μπορούμε να απαιτούμε από τα παιδιά μας αυτά που αρνούμαστε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι. Το παιδί μιμείται. Αν στο σπίτι επικρατεί χάος, αδιαφορία, απαξίωση, επιφανειακή συνύπαρξη και υλισμός, αυτό τον δρόμο θα ακολουθήσει. Αν επικρατεί η κατανόηση, το ενδιαφέρον, η χρησιμότητα και η τάση μάθησης και βελτίωσης κάθε πτυχής της καθημερινότητας ολόκληρης της οικογένειας, είναι αναπόφευκτο ότι και το παιδί θα ακολουθήσει.

Σημαντικές παρατηρήσεις

1. Όλα όσα αναφέρθηκαν δεν είναι καθολικά. Κάθε γονέας, κάθε δάσκαλός/καθηγητής, κάθε μαθητής, κάθε οικογενειακό ή εκπαιδευτικό σύστημα είναι διαφορετικό. Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά την κάθε κατάσταση και εμπειρία, αποκομίζει διαφορετικά πράγματα, χαράσσει μια εντελώς διαφορετική πορεία. Κοινά μοτίβα υπάρχουν, αλλά διαβαθμίζονται ανάλογα με τις συνθήκες, τις περιστάσεις, τους ανθρώπους.

2. “Καλοί μαθητές” με εισαγωγικά, γιατί καλοί και κακοί μαθητές δεν υπάρχουν. Δεν υπάρχει σωστό και λάθος, υπάρχει γνώση και άγνοια. Δεν υπάρχουν έξυπνοι μαθητές, και μαθητές χαζοί. Δεν είναι ανίκανος ένας μαθητής που δεν παίρνει καλούς βαθμούς. Δεν είναι νοητικά λειψός ένας μαθητής που αρνείται να ακολουθήσει την ορθογραφία. Πάντα, πάντα, πάντα, υπάρχουν άλλοι λόγοι (ψυχολογικοί, ψυχικοί, κοινωνικοί, οικογενειακοί κ.λπ.) για τους οποίους ένας μαθητής δεν είναι “καλός”, “άριστος”. Φυσικά δεν αναιρείται το γεγονός ότι κάποιοι μαθητές έχουν γενικότερα ως προσωπικότητες κλίση προς την μάθηση, ιδιαίτερη ικανότητα στη γνώση και ταλέντο στα σχετικά με την εκπαίδευση πράγματα. Προφανώς υπάρχει η αριστεία, προφανώς κάποιοι είναι καλύτεροι από άλλους, σε συγκεκριμένους τομείς της ζωής (άρα, και στην εκπαίδευση). Αυτό δεν σημαίνει ότι αν δεν είσαι άριστος στο σχολείο είσαι χαζός, καθώς πάμπολλες είναι οι περιπτώσεις όπου μαθητές με κάθε είδους αριστείο, πτυχίο και αναγνώριση στα χαρτιά, είναι παντελώς ανίκανοι να κάνουν οτιδήποτε χρήσιμο στη ζωή τους (χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι ανίδεοι καθηγητές που αναφέρθηκαν προ ολίγου). Σε κάθε περίπτωση, η κλίση και τα ταλέντα δεν βρίσκονται μόνο στο πλαίσιο του σχολείου, αλλά κάθε άλλο. Αν ένας μαθητής νιώθει άχρηστος επειδή δεν τα καταφέρνει στο σχολείο, νιώθει άχρηστος γενικά. Έτσι, στερείται της ευκαιρίας να βρει την πραγματική κλίση του, τον πραγματικό τρόπο με τον οποίο θα μπορέσει να είναι χρήσιμος, για τον εαυτό του, και για τους άλλους.

Το επόμενο είναι σημαντικό.

3. Κανένας μαθητής δεν είναι “καμμένο χαρτί”. Απορείς που το παιδί σου έχει πτωτική πορεία στο σχολείο; Που ενώ είναι έξυπνο (έτσι θεωρείς τουλάχιστον) συνεχώς χαζεύει, δεν διαβάζει όσο πρέπει, του κάνουν παρατηρήσεις; Απελπίζεσαι με τους χαμηλότερους βαθμούς που παίρνει από ότι πιστεύεις ότι αξίζει; Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα (σίγουρα όχι εγκεφαλικό ή γνωσιακό). Στην πραγματικότητα, ελάχιστες είναι οι φορές που χρειάζεται όντως κάποια επανάληψη, που όντως έχει κενά σε κάποιο μάθημα, που πραγματικά χρειάζεται ιδιαίτερη βοήθεια για να καταλάβει το περιεχόμενο ενός μαθήματος. Πιο πιθανό είναι το ότι δεν έχει την τύχη να έχει κάποιον ιδανικό δάσκαλο, όπως αναλύσαμε, και δεν έχει κίνητρο να βελτιωθεί, παρά το ότι δεν καταλαβαίνει το μάθημα (μπορεί, εν τέλει, απλά να μην είναι μέσα στα πραγματικά ενδιαφέροντά του). Για αυτούς τους λόγους, μαθητές που στο δημοτικό ή/και στο γυμνάσιο ήταν αδιάφοροι για τα μαθήματα, στο λύκειο διέπρεψαν. Όπως και το αντίθετο, μαθητές που είχαν εικόνα λαμπρού μέλλοντος στην μάθηση, μόλις άλλαξαν βαθμίδα εκπαίδευσης παρουσίασαν μια αδικαιολόγητη για μας αδιαφορία. Δεν είναι αδικαιολόγητη όμως. Ένα είναι το σίγουρο: ποτέ δεν είναι αργά για κανέναν. Ένας άνθρωπος που είναι προορισμένος να σημαδέψει για πάντα τη ζωή και τον χαρακτήρα σου, θα το κάνει ακόμα και φαινομενικά την τελευταία στιγμή. Αν ο μαθητής είναι έτοιμος, θα αδράξει την ευκαιρία, αρκεί να του δωθεί.

4. Αν είσαι καθηγητής, πάρε τον χρόνο και αναρωτήσου, σε ποιά κατηγορία δασκάλων ανήκεις; Πώς νιώθεις που διδάσκεις; Πώς επηρεάζεις τους μαθητές σου;  Πώς σε θυμούνται, και το σημαντικότερο, πώς θες να σε θυμούνται; Αν σκοπεύεις να γίνεις δάσκαλος ή καθηγητής, αναρωτήσου, είσαι σίγουρος ότι γνωρίζεις πόσο σημαντικό είναι αυτό που πας να κάνεις; Είσαι έτοιμος να αναλάβεις την μεγαλύτερη ευθύνη, την καθοδήγηση των παιδιών; Είναι αυτό κάτι που σε γεμίζει;

Συμπέρασμα

Από αυτά και πολλά άλλα μπορούμε να διεξάγουμε το εξής κομβικό συμπέρασμα: το σχολείο δεν έχει να κάνει με στείρα γνώση, αλλά με συναισθήματα, κοινωνική αποδοχή, πνευματική και ψυχική πρόοδο. Αν κάποιος μαθητής έχει ιδιαίτερη κλίση για τη γνώση αυτό φαίνεται, και θα φανεί και στο υπόλοιπο της ζωής του, από τον τρόπο που θα ζει, σκέφτεται και πράττει. Για όλους τους υπόλοιπους, τους μαθητές που σε τελική ανάλυση θέλουν απλά να τους καταλαβαίνουν, αγαπούν και  αποδέχονται για αυτό που είναι, το σχολείο είναι απλώς ο τόπος στον οποίο αναμένουν να αναπτυχθούν, καλλιεργήσουν την κλίση τους, γνωρίσουν φίλους και έρωτες. Οφείλεις να δεις και να σεβαστείς αυτό που είναι πραγματικά το παιδί σου, και να μην κλείνεις τα μάτια σου στην αλήθεια. Ο ολοκληρωτισμός ως χαρακτηριστικό της προϋποθετικότητας είναι ο χειρότερος σύμβουλος, και ένας από τους βασικούς εχθρούς της ευτυχίας, της δικής σου και του παιδιού σου.

Οι φυλακισμένοι μαθητές γίνονται φυλακισμένοι πολίτες. Η νεολαία που κατηγορείς είναι η νεολαία που αναθρέφεις, από την οποία περιμένεις να βελτιώσει την κοινωνία σου.
Εκεί που την οδηγείς, εκεί θα σε πάει.

Philomαtheia 17 Οκτωβρίου 2020

O Σενέκας ο Νεότερος (1ος αι. μ.Χ.) ήταν Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας, δραματουργός και στωικός φιλόσοφος. Στο έργο του Epistulae Morales (5.7) αναφέρει:

“Desines timere, si sperare desieris”, δηλαδή:

“Θα σταματήσεις να φοβάσαι εάν σταματήσεις να ελπίζεις”.

Πώς όμως σχετίζεται ο φόβος με την ελπίδα, ειδικά όταν μοιάζουν τόσο ασύνδετα μεταξύ τους; Αναφέρει μέσω μιας παρομοίωσης ότι ο φόβος με την ελπίδα συνδέονται με τον ίδιο τρόπο, όπως ο φυλακισμένος με τον στατιώτη. Ο στρατιώτης είναι δεμένος με μια αλυσίδα με τον φυλακισμένο, προχωρεί μπροστά και ο φυλακισμένος ακολουθεί. Άσχετα με το ποιος είναι μπροστά, δεν παύουν να περπατούν μαζί, γιατί spem metus sequitur, ο φόβος ακολουθεί την ελπίδα. Κοινώς, όταν ελπίζεις χωρίς να πράττεις και χωρίς να γνωρίζεις, δεν έχεις παρά να φοβάσαι τί μέλλει γενέσθαι.

Ο Τάκιτος (1ος-2ος αι. μ.Χ.) ήταν ήταν ένας από τους σημαντικότερους Λατίνους ιστορικούς. Στο έργο του Agricola (30) στον Λόγο του αρχηγού μιας Βρετανικής φυλής (των σημερινών Σκωτσέζων) πριν την τελική μάχη με τους Ρωμαίους, αναφέρει:

(χρόνος ανάγνωσης: 6 λεπτά)

-Μην λες “του άνθρωπου”, “του ανθρώπου” είναι το σωστό.

-Γιατί;

-Δεν υπάρχει γιατί, γιατί έτσι είναι.

υπόδειξη γονέα στο 5 ετών παιδί του

-Γιατί να λέμε “του ανθρώπου” και όχι “του άνθρωπου”;

-Γιατί στα ουσιαστικά στην γενική ενικού κατεβαίνει ο τόνος.

-Γιατί;

-Εεε, γιατί το “ω” και το “ου” είναι μακρά οπότε δεν γίνεται να τονίσεις στην προπαραλήγουσα. Δεν έχει σημασία γιατί, σημασία έχει ότι έτσι είναι το σωστό από τα Αρχαία χρόνια ακόμα.

παρατηρήσεις καθηγητή σε μαθητή α' γυμνασίου

-Μα όταν θέλουμε να πούμε “το τετράδιο είναι του Παπαδόπουλου” τονίζουμε στο “ο”, γιατί τα μπισκότα τα λέμε “Παπαδοπούλου”;
-Ξέρω γω; Από τα αρχαία έχει μείνει νομίζω. Και τα δύο σωστά παίζει να 'ναι.

συζήτηση συμμαθητών  β' λυκείου

-«...σας παρακαλούμε, οι ανθρώποι πεινάνε!»

-“Οι ανθρώποι”; Μου θέλουν και κανάλια, τα σούργελα. Δεν έχουν τελειώσει ένα δημοτικό και θέλουν και φιλανθρωπικές οργανώνεις.

αντίδραση δασκάλου σε μια δήλωση στο δελτίο ειδήσεων

Η πλειοψηφία των ανωτέρω διαλόγων φαίνεται να μας ενοχλεί αρκετά, για λόγους που δεν είναι εύκολο να ορίσουμε. «Πρέπει» να μιλάμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο, σύμφωνα με κάποιους κανόνες που φαίνεται να μην είναι διαφανείς (άμεσα ορατοί, αναγνωρίσιμοι και κατανοήσιμοι) από έναν μέσο ομιλητή της νέας ελληνικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, γίνεται λόγος για τους «κανόνες τονισμού της Κοινής Νέας Ελληνικής», και ειδικά για την γενική πτώση ενικού των κλιτικών παραδειγμάτων των ονομάτων (ουσιαστικών στα παρόντα παραδείγματα).

Για να πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή, με διευκρινίσεις για τους ορισμούς της παρούσας συζήτησης. Στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα, υπήρχαν 3 κατηγορίες φωνηέντων (ακόμα και οι καθηγητές της αρχαίας ελληνικής, είναι σημαντικό να τις επαναλάβουν):

1) Βραχέα ή βραχύχρονα. Είναι τα: ε, ο. Λέγονται έτσι γιατί είχαν βραχεία (σύντομη) προφορά, προφέρονταν σε βραχύ (σύντομο) χρόνο, δηλαδή: ε = ε, ο = ο.

2) Μακρά ή μακρόχρονα. Είναι τα: η, ω. Λέγονται έτσι γιατί είχαν μακριά προφορά, προφέρονταν σε μακρύτερο, πιο μεγάλο χρόνο, δηλαδή: το η προφερόταν σαν δύο εε, ενώ το ω σαν δύο οο.

Η λέξη “τέλος” προφερόταν “τέλος”. 

Η λέξη “κήπων” προφερόταν “κεέποον”.

Άλλωστε το ω το λέμε ωμέγα, είναι ένα ο μέγα, ενώ το ο το λέμε όμικρον, γιατί είναι ένα ο μικρό

3) Δίχρονα. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, τα φωνήεντα: α, ι, υ προφέρονταν με δύο χρόνους, άλλοτε ως βραχύχρονα (α = α   ι = ι   υ = ου) κι άλλοτε ως μακρόχρονα, (α = αα   ι =ιι   υ =ουου) γι' αυτό και ονομάζονται δίχρονα.

Η προφορά των γραμμάτων στην Αρχαία Ελληνική.
Το προίμιο της Ιλιάδας.

Το προίμιο της Οδύσσειας.

Ποιές είναι οι λέξεις-κλειδί στα παραπάνω; είχαν, προφέρονταν.

Η γλώσσα σήμερα έχει υποστεί απλοποίηση, όπως είναι φανερό, και στο θέμα του τονισμού. Δεν υπάρχουν πλέον μακρά και βραχέα, γιατί όλα τα φωνήεντα προφέρονται στην ίδια διάρκεια, με τον ίδιο τρόπο, στον ίδιο χρόνο. Υπάρχουν πάμπολλοι φωνολογικοί κανόνες για την Κοινή Νέα Ελληνική, κι όμως σχεδόν κανένας δεν διδάσκεται σε καμία βαθμίδα εκπαίδευσης, πέρα από την εξειδίκευση που παρέχει σε λίγους η Τριτοβάθμια (σε φοιτητές Φιλολογίας, Γλωσσολογίας, κ.ο.κ). Και όταν γίνεται λόγος για αυτούς τους κανόνες, δεν γίνεται σαφες το περιγραφικό πλαίσιο της γραμματικής (βλ. προτεινόμενη βιβλιογραφία).

Ο λόγος που τότε δεν μπορούσαν να πούν “του άνθρωπου” ήταν γιατι το “ω” και το “ου” ήταν μακρόχρονα, δηλαδή προφερόταν (περίπου) ως “ανθροόπουου”. Ο τόνος με την τότε προφορά καταλάμβανε την τρίτη θέση απ' το τέλος, αυτή της λεγόμενης προπαραλήγουσας. Δεν θα μπορούσαν να τονίσουν στο “α” γιατί θα έπρεπε να τονίσουν στην 5η συλλαβή απ' το τέλος, και αυτό, με βάση έναν φωνολογικό κανόνα που ισχύει μέχρι και σήμερα, δεν θα μπορούσε να γίνει. 

Δοκίμασέ το! Προσπάθησε να τονίσεις την λέξη “στρουνθοκάμηλος” στην πρώτη συλλαβή (στην 5η απ'ο το τέλος), και όταν το κάνεις, προσπάθησε να τονίσεις έτσι κάθε πολυσύλλαβη λέξη στον προφορικό λόγο!

(χρόνος ανάγνωσης: 10 λεπτά)

Το παρόν απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε εκπαιδευτικούς, γονείς, μαθητές, φοιτητές επιστημών της εκπαίδευσης αλλά και στον οποιοδήποτε ενδιαφέρεται για τις ατασθαλίες του εκπαιδευτικού συστήματος.

βασικοί ορισμοί

πρώτη επαφή με τη γλωσσολογία και την  οπτική της

τί είναι πραγματικά η ορθογραφία;

«Ιστορική Ορθογραφία» σύντομη αναφορά του όρου

συνέπειες στον παιδικό ψυχισμό

μία νέα κατεύθυνση της εκπαίδευσης

Βρισκόμαστε στην εποχή των αλλαγών και ανακατατάξεων, αυτό είναι κάτι που γνωρίζουν όλοι. Όλο και λιγότεροι όμως δείχνουν να συνειδητοποιούν ποιοί είναι εκείνοι οι τομείς στους οποίους μια αλλαγή είναι όντως απαραίτητη· περισσότερο φαίνεται να εμμένουν σε αλλαγές που προτάσσουν οι νόμοι της μαζοποίησης και παγκοσμιοποίησης, παρά σε μείζονα ζητήματα που διαφεύγουν της προσοχής μας, με δυσμενείς συνέπειες για όλους μας ως άτομα και ως κοινωνίες.

Ένα από αυτά τα ζητήματα είναι και το θέμα της παρούσας διερεύνησης. Άγνωστο στους περισσότερους, στο οποίο εστιάζει ως επί το πλείστον η σύγχρονη Γλωσσολογική έρευνα και επιστήμη, περισσότερο οι τομείς της κειμενογλωσσολογίας και κοινωνιογλωσσολογίας. Το ζήτημα αυτό δεν είναι άλλο από την ύπαρξη της ορθογραφίας και το βάρος που της δίνουμε κατά την εκπαιευτική, και όχι μόνο, διαδικασία, το επίπεδο στο οποίο θα έπρεπε να μας απασχολεί, καθώς και τις συνέπειες που επιφέρει, πρωτίστως στον ψυχισμό των μαθητών και κατά συνέπεια σε κοινωνικό επίπεδο. 

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, τί είναι Γλωσσολογία; Κάποιοι θα έλεγαν η γνώση διάφορων γλωσσών, άλλοι θα την συνέδεαν υποσυνείδητα με τη βαθύτερη γνώση μιας γλώσσας-προτύπου (δεν θα διστάζαμε να εννοήσουμε τα Αρχαία Ελληνικά, καλώς ή κακώς), άλλοι θα υπέθεταν ένα συνδυασμό και των δύο. Όλα αυτά όμως είναι ένα μικρό μέρος μιας ευρύτερης, πολυεπίπεδης και σύνθετης επιστήμης.

Κοινές παρανοήσεις και ερωτήματα σχετικά με την γλωσσολογία:

• Γλωσσολόγος = φιλόλογος 
• Οι γλωσσολόγοι γνωρίζουν όλες τις γλώσσες 
• Οι γλωσσολόγοι, όπως και οι φιλόλογοι, δεν κάνουν ορθογραφικά λάθη.
• Η γλωσσολογία είναι περιττή επιστήμη, εφόσον υπάρχουν τόσοι φιλόλογοι για αυτή τη δουλειά 
• Είναι η γλωσσολογία επιστήμη;

Μια βαθύτερη ανάλυση και 1:1 αναίρεση των ανωτέρω, αλλά και άλλων υποθέσεων, ίσως συμβεί σε ύστερο χρόνο, αυτό που μας απασχολεί εν προκειμένω είναι οτι η Γλωσσολογία αποτελεί την επιστήμη που μελετά τη γλώσσα ως φαινόμενο, ως ένα μηχανισμό που έχουν όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως στον εγκέφαλό τους εκ γενετής, με τις διαφορετικές γλώσσες που υπάρχουν να είναι απλά διαφορετικές εκδοχές αυτού του κοινού μηχανισμού (Chomsky 1957). 

Βασικά στοιχεία for starters για τον καθηγητή Noam Chomsky εδώ.

Αφορά και συνεργάζεται με πλήθος άλλων επιστημών, όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η πληροφορική, η βιολογία κ.ο.κ., ανάλογα με τον κλάδο. Ως εκ τούτου, κειμενογλωσσολογία είναι ο κλάδος της γλωσσολογίας που αφορά την μελέτη των κειμένων, με μεγάλη έμφαση στον προφορικό λόγο και στον γραπτό μαθητικό λόγο, και κοινωνιογλωσσολογία η αλληλεπίδραση και σχέση της γλώσσας και κοινωνικών ταυτοτήτων.

Διεπιστημονικότητα της Γλωσσολογίας

Όλοι έχουμε λίγο πολύ επαφή με τον γλωσσικό όρο της ορθογραφίας, ως ο γραπτός λόγος μιας γλώσσας ή περισσότερο ως «το πώς να γράφουμε σωστά» αλλά αν μας ζητούσαν να ανακαλύψουμε το περιεχόμενο και το νόημα της, τον λόγο ύπαρξής της και τί σκοπό πραγματικά επιτελεί, θα οδηγούμασταν αυταπάγγελτα σε ενστάσεις.

Ορθογραφία είναι η γραπτή απόδοση, απεικόνηση, αναπαράσταση μιας γλώσσας, είναι η φωτογράφιση του προφορικού της λόγου, είναι μια σύμβαση, μια συμφωνία ανάμεσα σε ανθρώπους που μιλάνε την ίδια γλώσσα, με σκοπό την ορθή επικοινωνία και την ομοιομορφία. Όμως όσον αφορά τα ελληνικά (και όχι μόνο) βλέπουμε οτι αυτά που γράφουμε είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που εκφέρουμε με την ομιλία· για παράδειγμα για τον ρηματικό τύπο «είμαι»: γράφουμε: είμαι, το προφέρουμε: ['ime]*, ενώ θα έπρεπε να το προφέρουμε [eímai (είμαϊ) (όπως πρόφεραν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι που προσπαθούμε να τιμήσουμε με λάθος τρόπο), ή να το γράφουμε ίμε.

*Περισσότερα για το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο εδώ

Μια έκθεση ενός μαθητή της Ξυλαγανής -μεγάλου οικισμού του νομού Ροδόπης, με ελληνόφωνους κατοίκους, ωστόσο με ιδιαίτερο τοπικό ιδίωμα καθώς και Βουλγαρικές και Τουρκικές γλωσσικές επιρροές-, στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας:

Ποιός θα μπορέσει να πείσει αυτόν τον μικρό αλλά άριστο ομιλητή της γλώσσας του, αυτή που μιλάει στην κοινότητά του και έχει σχεδόν αποκλειστικά ακούσει, ότι κάνει λάθος; Ότι πρέπει να γράφει «πολλά» κι ας λέει «πουλά», να γράφει «έξω» κι ας λέει «όξου», να γράφει «γράψω» κι ας λέει «γράψου»; Προφανώς θα κληθεί να εναρμονιστεί με τους κανόνες, γραπτούς και προφορικούς δυστυχώς, της Κοινής Νέας Ελληνικής, αλλά για κοινωνικούς λόγους, όχι επειδή έκανε λάθος, γιατί λάθος δεν έκανε πουθενά.

Το σημαντικό σημείο αυτής της υπόθεσης είναι, κατ’ αρχάς, να συνειδητοποιήσουμε οτι ο γραπτός λόγος υπάρχει για να μας λύνει τα χέρια, όχι να μας τα δένει, υποχρεώνοντας μας σε περιττή μαθητεία. Δεν υπάρχει κάτι πιο λογικό απ’ το να γράφουμε όπως ακριβώς μιλάμε, ή απ’ το να μιλάμε όπως ακριβώς γράφουμε, πόσο μάλλον στο μυαλό ενός παιδιού που μένει ανεπηρέαστο από κοινωνικές συνθήκες και ιστορικές γνώσεις.

Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από τη λεγόμενη Ιστορική Ορθογραφία, η ορθογραφία δηλαδή που δεν συνάδει με τον προφορικό λόγο της σύγχρονης Ελλάδας αλλά με αυτον της κλασσικής Αθήνας του 5^ου  αι., ή των ελληνιστικών χρόνων αργότερα, σε μια προσπάθεια μίμησης του μεγαλείου τους. Ωστόσο το μεγαλείο κρύβεται στο περιεχόμενο των κειμένων και όχι στην γλώσσα στην οποία γράφτηκαν, μολαταύτα επιμένουμε να μιμούμαστε το περιτύλιγμά τους, καθώς το περιεχόμενο ίσως μας δυσκολεύει...

Ακολούθως παρατίθεται ένα βίντεο με την ανάγνωση την Οδύσσειας του Ομήρου, όπως ακριβώς προφέροταν τότε:

https://www.youtube.com/watch?v=UdyXlUmD3v4

• Γράφουν «ἔννεπε» και προφέρουν με δύο «ν», όχι ένα.
• Γράφουν «ἐρρύσατο» και προφέρουν αντίστοιχα με δύο «ρ», όχι ένα.
• Γράφουν «ἐπεί» και προφέρουν [epe'i], όχι [ep'i].

Ένα νεοελληνικό παράδειγμα: εφόσον ένας μαθητής προφέρει [kilik'io], πώς θα μπορέσει να γράψει «κυλικείο»; Μόνο με καταναγκαστική μαθητεία.

Τί είναι αυτό που κάνει την λανθασμένη χρήση της ορθογραφίας τόσο σοβαρό πρόβλημα, κυρίως για τα παιδιά αλλά και γενικότερα; Όλο αυτό το βάρος και η αξία που δίνουμε στο «σωστό και λάθος» μεταδίδει κάθε άλλο παρά θετικά μηνύματα. Ένας μαθητής του δημοτικού, που μόλις έχει ξεκινήσει την ουσιαστική και πρακτική κοινωνικοποίηση και χτίζει τον χαρακτήρα και τον ψυχισμό του έρχεται αντιμέτωπος με «λάθη» που αμαυρίζουν την ψυχολογία του δίχως λόγο και αιτία, και μπορούν κάλλιστα να τον αποθαρρύνουν απ’ την μάθηση και την παιδεία γενικότερα.

Ένας μαθητής που έχει σαν βαρύτατη αμαρτία το «να γράφει ότι ακούει», ότι πιο λογικό δηλαδή, αντικρύζει τον εαυτό του ως κόκκινες σημειώσεις, παρατηρήσεις, και μια μόνιμη ανάγκη για βελτίωση· όχι βελτίωση που θα επωφελήσει τον χαρακτήρα του, τις γνώσεις του, τον ψυχισμό ή την κοινωνικότητα του, βελτίωση σε κανόνες που έρχονται σε αντίθεση με την λογική του. Με το να δέχεται αβίαστα την ταμπέλα του «κακού μαθητή», μόνο και μόνο γιατί δυσκολεύεται να ακολουθήσει ένα τεράστιο πλήθος ξενικών κανόνων, λαμβάνει αυτή την ταυτότητα και σε άλλα επίπεδα της ζωής και κοινωνικότητας του, η οποία τον ακολουθεί για πολύ περισσότερο καιρό και για πολύ σοβαρότερα θέματα. Προστίθεται έτσι ένα ακόμα λιθαράκι στην πλάνη της δήθεν τελειότητας, της εμμονής στην εικόνα και εκπλήρωσης σαθρών στόχων, με παράλλειψη και απαξίωση οποιασδήποτε ιδέας που θα μπορούσε να φέρει πραγματική κοινωνική άνοδο.

Φυσικά πρέπει να καταστεί σαφές οτι με όσα αναφέρθηκαν δεν υπονοείται κανενός είδους υπονόμευση της Ελληνικής Γλώσσας, για την δικαιολογημένη αποθέωση της οποίας υπάρχουν χιλιάδες τρόποι να ενημερωθούμε και να πειστούμε, ούτε βέβαια προτείνεται ως λύση κάποια υπεραπλούστευση της ορθογραφίας, εφόσον ένα τέτοιο εγχείρημα χρήζει τεράστιας συζήτησης και μελέτης. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοπητό είναι το τόσο απλό: το παιδί σου δεν είναι προβληματικό επειδή είναι ανορθόγραφο, η κοινωνία είναι. Πιθανότερο είναι να αψηφεί τους κανόνες λόγω ευφυίας, παρά λόγω υποτιθέμενης νοητικής υστέρησης.

Αυτό που πρέπει να επισημανθεί και να μας γίνει νοοτροπία, πρωτίστως ως δάσκαλοι αλλά και ως γονείς/μαθητές, είναι  οτι η παρέκλιση στους κανόνες που καθόλου δεν συνάδουν με την λογική του προφορικού λόγου είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Η αξία του μαθητή -ο οποίος πολλές φορές ξεχνάμε ότι είναι άνθρωπος και όχι μηχάνημα-  δεν πρέπει να εξαρτάται από την ικανότητα του εγκεφάλου του να παρακούσει τη λογική του. Είναι ένα προσόν, αλλά δεν καθορίζει την αξία, την ευφυία ή τις μαθητικές του δυνατότητες. Η σωστή χρήση της γραφής έχει οφέλη σε κοινωνικό επίπεδο, (ένδειξη «μορφώσης» κ.ο.κ.) μόνο και μόνο λόγω ύπαρξης αυτής της συμφωνίας. Η ομοιομορφία είναι κάτι που επιζητείται, καλώς ή κακώς, ειδικά σε τόσο βαρύγδουπες έννοιες όπως αυτές του έθνους και εθνικής ενότητας, μα αν θα συμβεί θα πρέπει να γίνεται με βάση τον ορθολογισμό, όχι το κατά πόσο γράφουμε σαν τον Αριστοτέλη και τον Ησίοδο.

Άλλωστε το σπουδαίο και εξαιρετικά δύσκολο, κάτι που θα έπρεπε να αποτελεί στόχο για όλους τους Έλληνες που ενδιαφέρονται τόσο έντονα για την "μόρφωση" των παιδιών τους, είναι η γνώση της γλώσσας με σαφή όρια· απ’ τη μία:

i) πλήρη γνώση της γραφής με βάση την περιγραφική ανάλυση της σύγχρονης γλώσσας, του επικοινωνιακού μας μέσου, του "ενοποιητικού μας παράγοντα", του εργαλείου με το οποίο θα κάνουμε την ζωή μας πιο εύκολη, και από την άλλη 

ii) επίσης βαθιά γνώση της ιστορίας της γλώσσας, των ενδιάμεσων σταδίων, του τεράστιου συναισθήματος που συνοδεύει κάθε γλώσσα (πόσο μάλλον τα Αρχαία Ελληνικά και την Ελληνική γενικότερα), με τη μόνη διαφορά ότι θα τίθεται στην βούληση του καθενός το πόσο έντονη θα είναι η τριβή σε αυτή η γνώση. 

Εδώ θα διαδραμματίσει σημαντικό ρόλο η εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες, δηλαδη θα καταστήσει σαφή τη διαφορά ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις και θα ενισχύσει όπως πρέπει και κρίνει την καθεμία.

❃❃❃

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:

Εισαγωγικά εγχειρίδια Γλωσσολογίας:

Fromkin, V. Rodman, R. Hyams, N. 2008. Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Lyons, J. 1995. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Κειμενογλωσσολογία και Κοινωνιογλωσσολογία:

Αρχάκης, Α. 2011. Γλωσσική Διδασκαλία και Σύσταση των Κειμένων. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη (αναθεωρημένη έκδοση)

Κωστούλα-Μακράκη, Ν. 2001. Γλώσσα και Κοινωνία. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο

Περιγραφική Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας:

Holton, D. Mackridge, P. Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1999. Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Ιστορική Ορθογραφία και Ιστορική Γλωσσολογία:

Μπαμπινιώτης, Γ. 2017. Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας

McMahon, A. M. S. 2005. Ιστορική Γλωσσολογία. Η Θεωρία της Γλωσσικής Μεταβολής. Αθήνα. Εκδόσεις Μεταίχμιο

❃❃❃

Philomαtheia 12 Μαρτίου 2020