Ένα κοινό γλωσσικό λάθος που... δεν είναι λάθος!

(χρόνος ανάγνωσης: 6 λεπτά)

-Μην λες του άνθρωπουτου ανθρώπου είναι το σωστό.
-Γιατί;
-Δεν υπάρχει γιατί, γιατί έτσι είναι.
υπόδειξη γονέα στο 5 ετών παιδί του

-Γιατί να λέμε του ανθρώπου” και όχι “του άνθρωπου”;
-Γιατί στα ουσιαστικά στην γενική ενικού κατεβαίνει ο τόνος.
-Γιατί;
-Εεε, γιατί το ω και το ου είναι μακρά οπότε δεν γίνεται να τονίσεις στην προπαραλήγουσα. Δεν έχει σημασία γιατί, σημασία έχει ότι έτσι είναι το σωστό από τα Αρχαία χρόνια ακόμα.
παρατηρήσεις καθηγητή σε μαθητή α' γυμνασίου

-Μα όταν θέλουμε να πούμε “το τετράδιο είναι του Παπαδόπουλου” τονίζουμε στο “ο”, γιατί τα μπισκότα τα λέμε “Παπαδοπούλου”;
-Ξέρω γω; Από τα αρχαία έχει μείνει νομίζω. Και τα δύο σωστά παίζει να 'ναι.
συζήτηση συμμαθητών  β' λυκείου

-«...σας παρακαλούμε, οι ανθρώποι πεινάνε!»
-“Οι ανθρώποι”; Μου θέλουν και κανάλια, τα σούργελα. Δεν έχουν τελειώσει ένα δημοτικό και θέλουν και φιλανθρωπικές οργανώνεις.
αντίδραση δασκάλου σε μια δήλωση στο δελτίο ειδήσεων


Η πλειοψηφία των ανωτέρω διαλόγων φαίνεται να μας ενοχλεί αρκετά, για λόγους που δεν είναι εύκολο να ορίσουμε. «Πρέπει» να μιλάμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο, σύμφωνα με κάποιους κανόνες που φαίνεται να μην είναι διαφανείς (άμεσα ορατοί, αναγνωρίσιμοι και κατανοήσιμοι) από έναν μέσο ομιλητή της νέας ελληνικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, γίνεται λόγος για τους «κανόνες τονισμού της Κοινής Νέας Ελληνικής», και ειδικά για την γενική πτώση ενικού των κλιτικών παραδειγμάτων των ονομάτων (ουσιαστικών στα παρόντα παραδείγματα).

Για να πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή, με διευκρινίσεις για τους ορισμούς της παρούσας συζήτησης. Στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα, υπήρχαν 3 κατηγορίες φωνηέντων (ακόμα και οι καθηγητές της αρχαίας ελληνικής, είναι σημαντικό να τις επαναλάβουν):

1) Βραχέα ή βραχύχρονα. Είναι τα: ε, ο. Λέγονται έτσι γιατί είχαν βραχεία (σύντομη) προφορά, προφέρονταν σε βραχύ (σύντομο) χρόνο, δηλαδή: ε = ε, ο = ο.

2) Μακρά ή μακρόχρονα. Είναι τα: η, ω. Λέγονται έτσι γιατί είχαν μακριά προφορά, προφέρονταν σε μακρύτερο, πιο μεγάλο χρόνο, δηλαδή: το η προφερόταν σαν δύο εε, ενώ το ω σαν δύο οο.
Η λέξη “τέλος” προφερόταν “τέλος”. 
Η λέξη “κήπων” προφερόταν “κεέποον”.
Άλλωστε το ω το λέμε ωμέγα, είναι ένα ο μέγαενώ το ο το λέμε όμικρον, γιατί είναι ένα ο μικρό

3) Δίχρονα. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, τα φωνήεντα: α, ι, υ προφέρονταν με δύο χρόνους, άλλοτε ως βραχύχρονα (α = α   ι = ι   υ = ου) κι άλλοτε ως μακρόχρονα, (α = αα   ι =ιι   υ =ουου) γι' αυτό και ονομάζονται δίχρονα.


Ποιές είναι οι λέξεις-κλειδί στα παραπάνω; είχαν, προφέρονταν.

Η γλώσσα σήμερα έχει υποστεί απλοποίηση, όπως είναι φανερό, και στο θέμα του τονισμού. Δεν υπάρχουν πλέον μακρά και βραχέα, γιατί όλα τα φωνήεντα προφέρονται στην ίδια διάρκεια, με τον ίδιο τρόπο, στον ίδιο χρόνο. Υπάρχουν πάμπολλοι φωνολογικοί κανόνες για την Κοινή Νέα Ελληνική, κι όμως σχεδόν κανένας δεν διδάσκεται σε καμία βαθμίδα εκπαίδευσης, πέρα από την εξειδίκευση που παρέχει σε λίγους η Τριτοβάθμια (σε φοιτητές Φιλολογίας, Γλωσσολογίας, κ.ο.κ). Και όταν γίνεται λόγος για αυτούς τους κανόνες, δεν γίνεται σαφες το περιγραφικό πλαίσιο της γραμματικής (βλ. προτεινόμενη βιβλιογραφία).

Ο λόγος που τότε δεν μπορούσαν να πούν “του άνθρωπου” ήταν γιατι το “ω” και το “ου” ήταν μακρόχρονα, δηλαδή προφερόταν (περίπου) ως “ανθροόπουου”. Ο τόνος με την τότε προφορά καταλάμβανε την τρίτη θέση απ' το τέλος, αυτή της λεγόμενης προπαραλήγουσας. Δεν θα μπορούσαν να τονίσουν στο “α” γιατί θα έπρεπε να τονίσουν στην 5η συλλαβή απ' το τέλος, και αυτό, με βάση έναν φωνολογικό κανόνα που ισχύει μέχρι και σήμερα, δεν θα μπορούσε να γίνει. 

Δοκίμασέ το! Προσπάθησε να τονίσεις την λέξη “στρουνθοκάμηλος” στην πρώτη συλλαβή (στην 5η απ'ο το τέλος), και όταν το κάνεις, προσπάθησε να τονίσεις έτσι κάθε πολυσύλλαβη λέξη στον προφορικό λόγο!

Άρα, με λίγα λόγια, τι μας εμποδίζει σήμερα να πούμε “του άνθρωπου”, “οι ανθρώποι”, “του Παπαδόπουλου”; Τίποτα! Και εάν δεν έγινε αρκετά σαφές:

Όλοι αυτοί οι κανόνες για τους οποίους είναι ‛σωστό’ να λέμε “του ανθρώπου” και όχι “του άνθρωπου” είναι κανόνες μια άλλης εποχής, στην οποία η γλώσσα ήταν διαφορετική, με εντελώς διαφορετική προφορά (φωνητική και φωνολογία). Οι κανόνες αυτοί δεν είναι χρήσιμοι εν έτει 2020. 

Σε αυτό το σημείο πρέπει να καταστεί σαφές οτι δεν υπονοείται κανενός είδους υπονόμευση της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας, για την δικαιολογημένη αποθέωση της οποίας υπάρχουν χιλιάδες τρόποι να ενημερωθούμε και να πειστούμε. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι οτι οι γλώσσες αλλάζουν.

Ένας ομιλητής της Κοινής Νέας Ελληνικής που έχει δεχτεί την προβλεπόμενη κρατική μόρφωση σε ένα αστικό κέντρο είναι πολύ πιθανότερο να συνετίζεται σε αυτούς τους κανόνες, από έναν κάτοικο της επαρχίας, παραμεθώριο ή νησιώτη, με γλωσσικές επιρροές από πλήθος άλλων διαλέκτων, ιδιoλέκτων αλλά και γλωσσών ακόμα (Τουρκική, Βουλγαρική...). 

Γιατί είναι λάθος κάτι που άκουσε από το στενό οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον; Επειδή δεν περιλαμβάνεται σε εκπαιδευτικές εγκυκλίους και δεν είναι ταυτόσημο με αυτό που θα έλεγε ο Πλάτωνας; 

❃❃❃

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:

Εισαγωγικά εγχειρίδια Γλωσσολογίας:
Fromkin, V. Rodman, R. Hyams, N. 2008. Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
LyonsJ. 1995. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Περιγραφική Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας:
Holton, D. Mackridge, P. Φιλιππάκη-Warburton, Ε. 1999. Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Ιστορική Ορθογραφία και Ιστορική Γλωσσολογία:
Μπαμπινιώτης, Γ. 2017. Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας
McMahon, A. M. S. 2005. Ιστορική Γλωσσολογία. Η Θεωρία της Γλωσσικής Μεταβολής. Αθήνα. Εκδόσεις Μεταίχμιο

Φωνητική, Φωνολογία, Διαλεκτολογία

Ladefoged, P. 2007. Εισαγωγή στη Φωνητική (μετάφραση Μ. Μπαλταζάνη). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Nespor, M. 1999. Φωνολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη

Chambers, J. K., Trudgill, P. 2011. Διαλεκτολογία (επιμέλεια Δημήτρης Παπαζαχαρίου). Αθήνα. Εκδόσεις Πατάκη.

❃❃❃


Phimomαtheia 15 Μαΐου 2020  

0 comments

weekly inspo