4 λέξεις με απροσδόκητη ετυμολογία (κλαπατσίμπαλο, όρκος, ξαργού, μακεδονήσι)

Η ετυμολογία των λέξεων αποτελεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες τομείς όχι μόνο για τον κλάδο που τη μελετά, τη κλασική φιλολογία και εν μέρει τη γλωσσολογία, αλλά και για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που ασχολείται, έστω ελάχιστα, με τη γλώσσα. Αυτό συμβαίνει επειδή, αδιαμφισβήτητα, πολλές φορές μας εκπλήσσει!

Ακολουθούν 4 λέξεις των οποίων την ετυμολογία δεν αναζητάμε συχνά:

Κλαπατσίμπαλο:.. εκ του κλαβικύμβαλον! Eίδος έγχορδου μουσικού οργάνου με πλήκτρα, κλαβεσέν: [<παλαιότ. ιταλ. clavicimbalo (DEI, λ. ‑ce‑). O τ. στο Βλάχ. (‑τζύμπανον). T. κλαπατσίμπαλο σήμ.] 

Ξαργού ή ξάργου (επίτηδες, σκόπιμα): συνεκφορά από τη φράση εξ έργου.

Όρκος: πρόκειται για το.. πύον.  [<αρχ. ουσ. έλκος (αφομοίωση ε‑ο> ο‑ο από επίδραση του άρθρου, τροπή λ>ρ και αλλαγή γένους). Σύμφωνα με το λεξικό Κριαρά ο όρκος (=ένορκη διαβεβαίωση) και ο όρκος (=πύον) αποτελούν ομώνυμα λεξήματα (διακριτικά σημάδια: αρίθμιση των λημμάτων) είναι δηλαδή λέξεις με το ίδιο φωνολογικό/μορφολογικό περιεχόμενο αλλά με εντελώς διαφορετικές σημασίες. Η μορφολογική ταύτιση είναι τυχαία, και οι σημασίες τους δεν έχουν καμία σύνδεση σε βάθος χρόνου (σε αντίθεση με τη πολυσημία, που οι σημασίες με κάποιον τρόπο σχετίζονται).

Μακεδονήσι: Τύπου ψαρονέφρι. Πρόκειται για τον... μαϊντανό! Σύμφωνα με το Ελληνικό λεξικό Ρωμαϊκής και Βυζαντινής (ελληνικής γλώσσας) ο όρος προέρχεται από τη φράση μακεδονήσιον σέλινον (σέλινο από τη μακεδονία), με αποκοπή του ουσιαστικού και ουσιαστικοποίηση (ονοματοποίηση) του επιθέτου. Για ατεκμηρίωτους λόγους κατέληξε να αναφέρεται στον μαϊντανό, αντί για το σέλινο!

Πληροφορίες από το Λεξικό Κριαρά στα ομώνυμα λήμματα.

Philomαtheia 14 Απριλίου 2022