Η αρχή της ανυπαρξίας

Τί είναι αυτό που σε κάνει υπολογίσιμο μέλος μιας κοινωνίας ανθρώπων; Τι σου προσδίδει την ιδιότητα του υπάρχειν; Τί σε διαφοροποιεί από άλλα σύνολα ανθρώπων ή οργανισμών; 
(χρόνος ανάγνωσης: 4 λεπτά)

❃❃❃


Το να είσαι μοναδικός είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής σου. Από το πρακτικό επίπεδο του DNA μέχρι το φιλοσοφικό επίπεδο της συμπαντικής τελεολογίας. Το θέμα όμως είναι, πόσα γνωρίζεις για αυτή τη μοναδικότητα; Τί σημαίνει για σένα; Αξιοποιείς αυτό σου το χαρακτηριστικό στο έπακρον, ή το αγνοείς πλήρως, κατακεραυνώνοντας αυτοκαταστροφικά την ίδια σου την ύπαρξη, βυθίζοντάς τη στην ανυπαρξία; Πώς, εν τέλει, κατορθώνει ένα έλλογο ον να σβήσει δια παντός το αποτύπωμά του;

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δεν ξέρουν γιατί υπάρχουν. Ξυπνάνε το πρωί και κοιμούνται το βράδυ χωρίς να ξέρουν τον λόγο. Τρώνε απλά για να μην πεινάνε, κοιμούνται απλά γιατί το σώμα τους σβήνει, μιλάνε απλά για να μιλήσουν και όχι για να επικοινωνήσουν, ακούνε για να απαντήσουν, όχι να καταλάβουν.  

Κάτι που δεν έχει γίνει αισθητό στους περισσότερους από μας είναι ο τρόπος με τον οποίο θα κατοχυρώσουμε αυτή τη μοναδικότητα και θα δώσουμε νόημα στην ύπαρξή μας. Ποιός είναι αυτός ο τρόπος; Η δικαιωματική ευχέρια της επιλογής: επιλογή στη ζωή, επιλογή στην ευμάρεια, ή απλώς στην επιβίωση.

Το να υπάρχεις είναι ιδιαίτερα υποτιμημένο στις μέρες μας. Ακούμε συχνά το “κουράστηκα επιτέλους, θέλω να κάτσω λίγο και απλά να υπάρχω” από ανθρώπους που ζούν με γρήγορο ρυθμό και δεν προλαβαίνουν καν να συνειδητοποιήσουν τι ζουν. Δεν είναι τόσο απλό όμως. Το δικαίωμα της ύπαρξης είναι το ανώτερο δικαίωμα στη ζωή, και αυτό που περισσότερο εύκολα διασαλεύεται - ή ακόμα καλύτερα, παραβιάζεται. Πώς όμως σου στερείται το δικαίωμα της ύπαρξης, δηλαδή της επιλογής; Πρώτα απ' όλα όμως, τί σημαίνει επιλογή και πόσο καταλυτική είναι για την ζωή και την ύπαρξη γενικότερα;

Μέσω της επιλογής -σε κάθε μικρή ή μεγάλη πράξη της καθημερινότητας- δίνεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να υπάρξει σε συμπαντικό επίπεδο. Όταν, για παράδειγμα, γυρνάς στο σπίτι από τη δουλειά και επιλέγεις να μαγειρέψεις αντί να παραγγείλεις απ' έξω, γιατί γνωρίζεις ότι αυτό είναι καλύτερο για τον οργανισμό σου, γεμίζεις ύπαρξη. Όταν, παρά τις αμέτρητες προτάσεις της ζωής, ζείς συνειδητά γνωρίζοντας τί είναι καλύτερο για σένα και πράττοντάς το, γεμίζεις ύπαρξη. Όταν έχεις μηδενική ανοχή απέναντι σε αντιξοότητες της καθημερινότητας για τις οποίες δεν ευθύνεσαι εσύ, γεμίζεις ύπαρξη. Όταν αρνείσαι προτάσεις παρά το ρίσκο της ταμπέλας της αντικοινωνικότητας, επειδή κρίνεις ότι δεν θα σε ωφελήσει όσο επιζητείς από όλες τις διαδικασίες της ζωής σου, γεμίζεις ύπαρξη. Η επιλογή είναι το άλφα και το ωμέγα μιας μακροχρόνιας και ποιοτικής ζωής. Με άλλα λόγια, η επιλογή είναι το μέσο της ύπαρξης: χωρίς την επιλογή, δεν γίνεται να υπάρχεις. Θα επιστρέψουμε σε αυτό.

Για να επανέλθουμε όμως: ποιός είναι ο λόγος για τον οποίο, συνειδητά ή ασυνείδητα, στερείσαι το δικαίωμα της επιλογής, άρα της ύπαρξης;


Δυστυχώς, ο μόνος τρόπος να στερηθείς αυτό το δικαίωμα είναι να το επιτρέψεις εσύ. Δεν υπάρχουν έρμαια των καταστάσεων, υπάρχουν άνθρωποι με αδύναμη θέληση και έλλειψη αυτογνωσίας. Όταν γίνεσαι υποχείριο δεν είσαι θύμα, απλά επιτρέπεις σε κάποιον να σε χρησιμοποιεί προς όφελός του. Όταν δεν ζείς με βάση τα θέλω σου, γιατί πολλές φορές ούτε καν τα ξέρεις, δίνεις το πάτημα στον οποιονδήποτε να αναλάβει τα ηνία της ζωής σου. Άλλωστε δεν υπάρχει πιο κοινός τύπος ανθρώπου σήμερα από αυτόν που διψάει για εξουσία και στηρίζει όλη του την υποτιθέμενη ύπαρξη στο να επιβάλει και να διατάζει το περιβάλλον του. Όταν σε ρωτάνε “τι θές να φας σήμερα;” και πεις “δεν ξέρω, ότι να ναι” (αυτό, στο μεταξύ, πώς είναι δυνατόν;) δίνεις το δικαίωμα σε κάποιον να πράξει για σένα, όχι μόνο περιστασιακά αλλά συστηματικά, εφόσον διαισθάνεται την απουσία πρωτοβουλίας. 

Φυσικά στο παρόν δεν γίνεται λόγος για περιπτώσεις ψυχολογικής -και όχι μόνο- βίας έναντι των πιο αδύναμων ανθρώπων: σίγουρα υπάρχουν καταστάσεις που είναι δύσκολο να ξεφύγεις, εκεί τα πράγματα είναι πιο σοβαρά και χρειάζονται άλλα, άμεσα και καταλυτικά μέτρα. Είναι σαφές ότι αυτές οι περιπτώσεις δεν είναι θέμα της παρούσας συζήτησης ούτε υπάρχει η απαιτούσα αρμοδιότητα.

Τί σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η απουσία επιλογής είναι επιλογή. Κανείς δεν μπορεί να σου στερήσει τίποτα, αν δεν το επιτρέψεις. Όσο ματαιόδοξος, ηττοπαθής ή αδύναμος και αν θεωρείς ότι είσαι, και όσο κι αν παρασύρεσαι από την εφήμερη και καθησυχαστική μοιρολατρεία που σου προσφέρει η εθελούσια θυματοποίηση, πρέπει να ξέρεις πώς εσύ έχεις την ευθύνη των επιλογών σου, μία εκ των οποίων, όπως είπαμε, είναι και η έλλειψη επιλογής.

Αν λοιπόν θα έπρεπε, πολύ συνοπτικά και λακωνικά, να ορίσουμε το σημείο έναρξης της ανυπαρξίας, το terminus ante quem ένας άνθρωπος παύει να έχει ταυτότητα και στίγμα σε συμπαντικό επίπεδο, είναι αυτό της έλλειψης προσωπικών ορίων.

Αν δεν θέτεις όρια, κανόνες και ρήτρες στη ζωή σου, δεν μπορείς (ούτε θα έπρεπε) να αντιμετωπίζεσαι ως ξεχωριστό, αξιοσημείωτο ον. Όλοι έχουμε την χρησιμότητα μας σε αυτό τον πλανήτη: ένας σκύλος φυλάει το σπίτι μας, μια κότα γεννά τα αυγά μας, μια αράχνη παγιδεύει στον ιστό της τα έντομα που τόσο πολύ μας ενοχλούν τα καλοκαίρια, και η λίστα δεν έχει τελειωμό. Αν επιδιώκεις όμως να σε αντιμετωπίζουν ως προσωπικότητα πρέπει να δρας σαν να έχεις προσωπικότητα, αλλιώς δεν διαφέρεις κάπου από τον σκύλο, την κότα ή την αράχνη.

Πρέπει να σημειωθεί οτι δεν υπονοείται κανενός είδους υποτίμηση των ανωτέρω πλασμάτων έναντι της ανθρώπινης ύπαρξης. 
Η διαφορά έγκυται στον βαθμό αντικαταστασιμότητας: ένας σκύλος, όσο χρήσιμος και αγαπητός κι αν είναι, πάντα μπορεί να αντικατασταθεί με έναν άλλο, για την επιτέλεση μιας συγκεκριμένης λειτουργίας, άσχετα με το συναισθηματικό δέσιμο που αδιαμφισβήτητα υφίσταται. Το υπέροχο όμως χαρακτηριστικό του ανθρώπου, είναι οτι είναι αναντικατάστατος σαν ύπαρξη, και αυτό το πετυχαίνει μόνο με την κατοχύρωση της μοναδικότητάς του.

Και για να πιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε προ ολίγου, ένα είναι το σίγουρο: ο μόνος δυνατός τρόπος να υπάρχεις είναι να κάνεις χρήση του δικαιώματος της επιλογής (ακόμα και όταν οι επιλογές σου σε οδηγούν σε λάθη). Όσο δυσάρεστο κι αν μας ακούγεται, αν δεν ζούμε με βάση τις επιλογές μας είναι σαν να μην ζούμε. Επομένως; Σαν να μην υπάρχουμε.


❃❃❃

Philomαtheia 30 Ιουνίου 2020


0 comments

weekly inspo