(χρόνος ανάγνωσης: 5 λεπτά)
Τι σημαίνει ο όρος πιθανή λέξη; Ποιος ο λόγος να υφίσταται επιστημονικά ένας όρος που περιγράφει κάτι που «δεν υπάρχει»; Ποιά η χρησιμότητά του σε παιδαγωγικό και κοινωνικό επίπεδο; Πριν απαντήσουμε σε όλα αυτά μέσα από γλωσσολογικά μονοπάτια, ας διαβάσουμε ένα ποίημα του Γ. Σεφέρη...
Κάτω απ’ τις κουβαροσουκιές
κάθεται η λωτομάτα
κόβει ντομάτα για σαλάτα
καδάμπες και γαντζιές.
*
Πώς τραγουδεί τζιντζιριστά
κι οι μπαμπουκαλαμιώνες
με τους αμπανοζιοδεντρώνες
γνέφουνται στα λιμνιά…
*
Ω, φρίκη! ξάφνου απ’ τους δρυμούς
πηδήσανε οι αρτζούνες!
Με κάτι φλογερές μουτσούνες
και με κακούς σκοπούς [...]
Γ. Σεφέρης
«Ινδικο παραμυθι»
Αυτό που ευθύς εξαρχής φαίνεται να μας προβληματίζει είναι «γιατί μπορώ να το διαβάσω, να φανταστώ περίπου τι λέει, αλλά χωρίς να μπορώ να καταλάβω ακριβώς;». Μπορούμε να αναγνώσουμε το ποίημα με άνεση, δεν υπάρχει κάποια λέξη που μοιάζει ξένη, μη ελληνική. Μπορούμε να συλλάβουμε ορισμένες νοηματικές σχέσεις, για παράδειγμα καταλαβαίνουμε ότι μια λωτομάτα (γυναίκα με μάτια σαν λωτούς;) κάθεται κάτω από κάτι που ονομάζεται καβουροσουκιές (κάποιο δέντρο;), και ετοιμάζεται να φάει μια σαλάτα που αποτελείται από ντομάτες, καδάμπες και γατζιές. Τι είναι όμως οι καδάμπες, οι γατζιές, οι αμπανοζιοδεντρώνες ή οι αρτζούνες; Τι πραγματικά σημαίνουν ολα αυτά;
Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, η απάντηση είναι «δεν σημαίνουν τίποτα».
Για περαιτέρω ανάλυση των νοημάτων του Ινδικού Παραμυθιού προτείνεται το άρθρο του Ν.Σαραντάκου Ο Σεφέρης και οι αμαλάκες.
Στο δια ταύτα:
Ως πιθανή λέξη (pοssible word) ορίζεται «κάθε ακολουθία φθόγγων που υπακούει στους φωνοτακτικούς περιορισμούς (phonotactic constraints) μιας γλώσσας, αλλά δεν έχει σημασία π.χ. πρίκι (/'priki/)/. Ονομάζεται επίσης λέξη χωρίς σημασία (nonsense word).» (Fromkin et al. 2005: 760).
Φωνοτακτικοί περιορισμοί (phonotactics/phonotactic constraints) ονομάζονται «οι κανόνες που ορίζουν τις επιτρεπτές ακολουθίες φωνημάτων» σε μια γλώσσα (Fromkin et al. 2005: 772), λ.χ. στην ελληνική ή στην αγγλική ένα ρινικό σύμφωνο στην αρχή της λέξης μπορεί (επιτρέπεται) να ακολουθείται από φωνήεν (ελληνική νότα, αγγλική note), ή στην ισπανική μια λέξη δεν μπορεί (δεν επιτρέπεται) να ξεκινάει με δύο ή περισσότερα σύμφωνα (αγγλική school, ισπανική escuela).
Εφόσον λοιπόν μια λέξη είναι γραμματική / ορθώς σχηματισμενη όταν ακολουθεί τους μορφολογικούς και συντακτικούς κανόνες μια γλώσσας (γραμματική της γλώσσας, Crystal 2006), σχηματίζεται δηλαδή και τοποθετείται μέσα στην πρόταση κατά το παράδειγμα άλλων λέξεων, τότε οι πιθανές λέξεις είναι και αυτές γραμματικές.
Και για ποιό λόγο είναι σημαντικά όλα αυτά; Για να σκεφτόμαστε και δεύτερη και τρίτη φορά πριν κατακρίνουμε κάποιον επειδή έκανε ένα γλωσσικό «λάθος». Πολλές φορές το λάθος είναι απλώς κάτι που δεν υπάρχει ακόμα ή, για διάφορους λόγους, δεν έχει χρειαστεί ούτε πρόκειται να χρειαστεί να υπάρξει.
Για παράδειγμα, η χρήση του όρου «άσφλατος» από την γνωστή αοιδό (στερητικό α + σφάλλω, δεν κάνω σφάλμα) δεν είναι γραμματικό λάθος. Ο μόνος λόγος που ο όρος αυτός μας ξενίζει και προκαλεί το γέλιο, είναι γιατί η λέξη αυτή υπάρχει ήδη στο ελληνικό λεξιλόγιο και καταλαμβάνει διαφορετική σημασία (οδόστρωμα). Ο σχηματισμός όμως, από άποψη γραμματικής, είναι απόλυτα ορθός.
Εάν απεγκλωβιστούμε από τον περιττό γλωσσικό καθωσπρεπισμό και αφήσουμε τη φαντασία μας να αποκαλύψει κάθε φορά αυτό ακριβώς που σκεφτόμαστε, τότε μπορούν να δημιουργηθούν αμέτρητες καινούριες λέξεις που μόνο να εμπλουτίσουν και να ομορφύνουν την έκφραση μπορούν. Αυτή η γλωσσική διεργασία διενεργείται άλλωστε και κατά τη γλωσσική κατάκτηση (γλώσσα των νηπίων), με την απερίγραπτη δημιουργικότητα στην παραγωγή πληθώρας νέων λέξεων.
Το να κάνουμε χρήση μιας λέξης που «δεν υπάρχει» δεν δείχνει αλλοίωση και μη συμμόρφωση με τη «μία, αναλοίωτη, αρχέτυπη, πραγματική γλώσσα» (που είναι συνυφασμένη για διάφορους λόγους με την αρχαία ελληνική γλώσσα), δείχνει άριστη κατανόηση και χρήση σε συγχρονικό επίπεδο, είναι δε ένας από τους πολλούς θετικούς τρόπους με τους οποίους μια γλώσσα όχι μόνο εγκαθιδρύεται στο παγκόσμιο γλωσσικό γίγνεσθαι, αλλά και εξελίσσεται.
❃❃❃
Βιβλιογραφία:
Fromkin, V. Rodman, R. Hyams, N. 2008. Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας. Εκδόσεις Πατάκη (επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος)
Crystal, D. 2006. Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής. Εκδόσεις Πατάκη (μετάφραση: Γ. Ι. Ξυδόπουλος)
❃❃❃
Σχετικά άρθρα:
❃❃❃
Philomαtheia 16 Ιουνίου 2022
0 comments